PHỎNG VẤN PHẠM QUÂN

Nguyễn Mạnh Hùng

PHỎNG VẤN PHẠM QUÂN

Phạm Quân là một đảng viên kỳ cựu của Việt Nam Quốc Dân Đảng, thành viên ban ám sát của đảng trong vùng Hà Nội – Hà Đông.

Cuộc phỏng vấn được thực hiện tại Houston, Texas, ngày 03/10/1986.

Người phỏng vấn: Nguyễn Mạnh Hùng Giáo sư Chính trị học, Trường Đại Học George Mason.

Tóm lược:

Phạm Quân là đảng viên trung kiên của Việt Nam Quốc Dân Đảng (VNQDĐ).  Gia nhập đảng từ năm 1938, lúc 18 tuổi khi còn là học sinh trung học, Quân vào Đảng để “đánh Tây” giành độc lập cho quê hương.  Quân chọn VNQDĐ vì truyền thống gia đình: chị và chú anh đã là đảng viên từ hồi còn Đảng trưởng Nguyễn Thái Học.

Tôi gặp Phạm Quân lần đầu vào tháng 8 năm 1986 khi anh lên Washington, D.C. dự hội nghị thành lập Nghị Hội Toàn Quốc Người Việt tại Hoa Kỳ.  Hai tháng sau, ngày 3 tháng 10, tôi gặp lại Quân ở Houston khi anh từ Oklahoma tới, chuẩn bị cho cuộc họp địa phương của Nghị Hội.  Buổi tối, sau khi ăn cơm ở nhà Nguyễn Ngọc Linh, một số người tụ tập ở dưới nhà, tôi kéo Quân lên lầu để phỏng vấn.

Quân lúc ấy đã 67 tuổi, nhưng còn rất khỏe mạnh và hăng say.  Với niềm hãnh diện trộn với thái độ chịu đựng, Quân kể cho tôi nghe về sự lớn mạnh rồi phân hóa của Việt Nam Quốc Dân Đảng, cuộc triệt thoái sang Trung Hoa, lúc trở về bị Pháp bắt, rồi diệt Cộng ngay trong tù, và những ngày tháng sau đó.  Phạm Quân cho biết:

1. Chỉ trong khoảng ba năm, từ 1927 đến 1930, trong những điều kiện ngặt nghèo mà VNQDĐ đã có khoảng 3 ngàn đảng viên. Đảng mạnh như thế, nếu đừng vội vã khởi nghĩa năm 1930 mà chờ cho đến năm 1945 thì Việt Minh không thể cướp chính quyền được.

 

1. Khi Việt Minh cướp chính quyền thì Quân ở trong ban ám sát của đảng hoạt động trong phạm vi Hà Nội – Hà Đông mà Phan Kích Nam là trưởng ban.  Về sau, Nam bị thủ tiêu trong vụ Việt Minh tấn công Ôn Như Hầu.  Giai đoạn ấy, thanh niên chỉ có chọn lựa hoặc theo VNQDĐ hoặc Việt Minh chứ không có chọn lựa nào khác; vì thế có nguời theo Việt Minh mà không biết nó là Cộng Sản.
2. Trước đó, Đại Việt Quốc Gia Liên Minh được Nhật giúp vũ khí, đã định cướp chính quyền, nhưng phe Quốc Gia e dè nên để lỡ cơ hội cho Việt Minh nắm lấy, dù lúc đó lực lượng của Việt Minh không mạnh bằng họ.  Họ e dè vì sợ được Nhật giúp thì sẽ bị Đồng Minh chống và có thể bị coi là tội nhân chiến tranh.
3. Nhược điểm của phe Quốc Gia lúc ấy là lãnh tụ kém và thiếu cơ sở quần chúng.
4. Sau khi Nhật đầu hàng, đảng phái Quốc Gia ở hải ngoại theo quân Trung Hoa về nước. Trên đường đi họ để người lại lập chiến khu suốt từ Lào Cai về đến Phúc Yên.  Đó là Đệ tam Chiến khu.  Đệ nhất Chiến khu ở vùng Đông Hưng – Móng Cái, Đệ nhị Chiến khu ở Lạng Sơn, Đệ ngũ Chiến khu ở Ninh Bình – Nam Định, Đệ lục Chiến khu từ Thanh Hóa trở vào, Đệ thất Chiến khu từ Huế đến Quảng Nam, Quảng Ngãi.  Bộ chỉ huy trung ương thì đặt ở phố Quan Thánh, Hà Nội mà những người chỉ huy là Vũ Hồng Khanh, Nguyễn Tường Tam, và Nguyễn Hải Thần.
5. Hồi ấy, Việt Nam Quốc Dân Đảng có căn cứ ở Ngũ Xã, 5 xã ở gần khu trường Bưởi chỗ có nhiều học sinh.  Trong phe Ngũ Xã, ban hành động có Trần Văn Tuyên, Phan Quang Đán, Phan Kích Nam, và Phạm Quân, thì chống Chính phủ Liên hiệp. Phạm Quân tổ chức thanh niên Ngũ Xã lên Hà Nội biểu tình chống hiệp định sơ bộ 6/3/1946 và Chính phủ Liên hiệp.
6. Hôm các lãnh tụ đảng phái – Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp, Vũ Hồng Khanh – đến nhà Hát Lớn để ký kết thì Quân có trách nhiệm yểm trợ một người tên Viên đi ám sát Hồ và Giáp.  Họ thẩy lựu đạn vào xe của các lãnh tụ Cộng Sản, nhưng vì lựu đạn của Trung Hoa Dân Quốc nên nó chỉ “xì khói mà không nổ”.  Viên bị bắt và bị thủ tiêu.  Ngay hôm sau, Quân phải trốn lên Chiến khu Vĩnh Yên.
7. Ở Vĩnh Yên, Quân học 3 tháng ở trường Quân Chính, 6 tháng ở Quan Quân Học Hiệu trên Bạch Hạc, Việt Trì, rồi sát nhập vào trường Lục Quân Yên Bái ở Bộ đội C-3.  Sau khi mất cái đồn cuối cùng ở Lào Cai thì anh chạy sang Tàu, ở Khai Viễn mưu sinh bằng cách bán bánh mì.  Lúc ấy thì đoàn quân tan nát, anh em tứ tán, các lãnh tụ cao cấp làm việc riêng biệt, không ai chịu ai.
8. Khi Tưởng Giới Thạch mất Trung Hoa lục địa, Đệ bát Lộ quân mượn đường Việt Nam sang đóng ở Cam Ranh rồi về Đài Loan. Quân cũng theo họ về Việt Nam vì trong đoàn quân Tàu có môt số sĩ quan người Việt của Quốc Dân Đảng.
9. Về đến Việt Nam, Quân có tâm trạng hoang mang giữa việc hợp tác hay không hợp tác với những người thân Pháp để chống Cộng Sản.  Đó là một mầm mống chia rẽ.  Quân chọn cộng tác với Hoàng Nam Hùng của Cách Mạng Đồng Minh Hội làm công tác bình định và đón nhưng người Quốc Gia trong vùng Cộng Sản về thành, trong đó có Võ Đức Diên.
10. Sau 1954, Quân có dự định ở lại miền Bắc với Đỗ Đình Đạo lập chiến khu chống Cộng, nhưng không thành vì Đạo bị mưu sát.
11. VNQDĐ chưa bao giờ nắm được chính quyển để thi hành đường lối của mình.  Cán bộ của VNQDĐ trung kiên nhưng thiếu tiến bộ, cơ sở hạ tầng vững chắc nhưng lãnh đạo “thiếu thuần nhất”.  Nếu ba đảng trong Quốc Dân Đảng Việt Nam hợp tác chặt chẽ với nhau, lấy Duy Dân làm chủ thuyết chung, lấy cán bộ cao cấp của Đại Việt để hoạt động, và vận dụng cơ sở hạ tầng của VNQDĐ thì sẽ là một mật trận rất mạnh.

Toàn văn:

Phạm Quân  – VP-NMH-A025

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng (NMH): Thưa anh Quân, xin phép anh cho chúng tôi hỏi – được hỏi cái sự tham dự của anh vào giai đoạn tranh đấu ở Việt Nam thời kỳ từ năm 1945–1954.  Trước hết, tôi xin anh cho phép tôi được hỏi anh, là anh tham gia chính trị vào lúc nào, khi anh bao nhiêu tuổi, và trong cái trường hợp nào.  Xin anh kể lại cái cái khung cảnh chính trị lúc đó, và cái lý do mà anh tham dự vào Quốc Dân Đảng thay vì những các đảng khác? 

Ông Phạm Quân (PQ): Dạ, vâng.  Thực đây là tôi xin phép được để gọi là diễn tả theo cái một người đảng viên của Quốc Dân Đảng.  Tôi nghĩ riêng cá nhân tôi, thì nó là vấn đề truyền thống của gia đình.  Năm 1929, khi cuộc khởi nghĩa của Yên Bái nổi dậy, thì trong gia đình chúng tôi: tôi có một bà chị tôi và một ông chú, đã tham gia vào Việt Nam Quốc Dân Đảng từ hồi của Đảng trưởng Nguyễn Thái Học.  Thì cũng do cái truyền thống của gia đình đó…

NMH: Thưa anh cho biết tên của bà chị và ông chú?

PQ: Dạ, bà chị của tôi là Phạm Thị Quế.  Dạ, và ông chú là Phạm Di. Ông chú tôi đã qua Pháp du học và cũng đã hoạt động cách mạng ngay bên Pháp.  Khi đó thì thực dân Pháp thấy ông là người hoạt động cách mạng và đã chích thuốc để cho về – gửi về Việt Nam.  Và một năm sau, ông phát điên.  Và cũng vì cái hận thù đó và cũng vì vấn đề truyền thống của trong gia đình, chúng tôi đã gia nhập Quốc Dân Đảng từ năm 1938, hồi đó tôi 18 tuổi.  Và thì từ đó năm 1938, tôi gia nhập vào Học Sinh Đoàn.

NMH: Thưa anh lúc đó là anh đi học?

PQ: Dạ, chúng tôi đi học.  Năm đó tôi học trường Bưởi.

NMH: Dạ.

PQ: Và sau một thời gian tôi học trường Bưởi đó, và qua một năm, thì sau khi bị những cái chuyện chống đối và tôi bị đuổi ra khỏi trường Bưởi.  Thế rồi từ ngày đó trở đi, chúng tôi hoạt động liên tục cho tới cái khi mà Nhật sang bên Đông Dương.  Thế rồi thì là qua những cái dạo đến 1945, cái phạm vi chúng tôi hoạt động khi đó là nội thành Hà Nội và tỉnh Hà Đông.

Dạ, khi mà bắt đầu có cái phong trào của Việt Minh nổi dậy, thì ngay khu chúng tôi ở, cũng đã có những cái sự mà đấu tranh với nhau từ hồi 1944, đó.  Thì hai phía, cũng có một phía, cũng là nhiều các bạn – ngay các bạn của chúng tôi, bạn học và bạn cũng đã một phía thì theo Việt Nam Quốc Dân Đảng, một phía thì theo Việt Minh (hồi đó họ gọi là Việt Minh).  Và thế những cái chuyện chống đối đó với nhau – đã xảy ra liên tục cho đến năm 1945, tức là khai mầm ra những cuộc đấu công khai, khi mà Việt Minh cướp chính quyền vào tháng 8 năm 1945.

Thưa anh, trong cái cuộc cướp chính quyền của Việt Minh, thật sự cái tương quan lực lượng hồi bấy giờ thì Quốc Dân Đảng mạnh hơn nhiều. Nhưng sở dĩ mà Quốc Dân Đảng không đạt được mục tiêu của cách mạng, tôi nghĩ rằng cái lý do thứ nhất là cái sự lãnh đạo.  Cái lý do thứ hai là vấn đề quần chúng – không đi với quần chúng.  Mà như là Việt Nam Quốc Dân Đảng chúng tôi chẳng hạn, phát triển tuy rằng là một đảng, cũng đã nghĩ đến những cái hạ tầng cơ sở quần chúng, là phát động trong giới nông dân.  Nhưng ngược lại có một sự thất bại trong cái sự kết nạp vào Quốc Dân Đảng hồi đó của các bậc (đàn anh), tôi lên tiếng là cần trở lại cái vấn đề rút những cái ưu và khuyết điểm trong vấn đề lãnh đạo.

Thì cái hồi năm 1930, chúng tôi – thì chúng tôi rất khâm phục tổ chức của các bậc như là như ông Nguyễn Thái Học và 13 vị liệt sĩ.  Anh nghĩ trong năm 1927 – Đảng thành lập, mà đến 1930 (trong có ba năm), mà các quí vị đó đã tổ chức được tới cái mức mà có tới mấy ngàn đảng viên.  Thì sự thật cái tổ chức, từ xưa tới bây giờ – cho tới bây giờ, chưa có tổ chức nào làm được như thế.

NMH: Mấy ngàn đảng viên – anh có nghĩ là khoảng bao nhiêu: 2000, 3000, 4000… anh nghĩ…?

PQ: Có thể tới 3000 đảng viên.  Dạ, nghĩa là trong nghĩa là tất cả phát triển từ miền Bắc vào miền Trung, vào miền Nam.  Mà trong cái thời gian có ba năm trời, mà trong cái thời gian hết sức khó khăn là trong cái thời thực dân, nghĩa là là nó đàn áp, mà cái tổ chức tới được như thế.  Thì tôi nghĩ rằng thật sự là một cái tổ chức quy hoạch tuyệt hảo – về cái phương diện tổ chức cơ sở.

Nhưng về phương diện lãnh đạo – tôi không dám nói cái chuyện phê bình các bậc tiền bối, nhưng mà thật sự lãnh đạo hồi xưa nặng về phần cá nhân quá.  Vì cái chuyện đó có thể là bị thất bại, nặng về phần cá nhân.  Nếu mà các quý vị đó tính lui, có thể rằng nếu mà trong lúc đừng có vội vã quá và để có cái cuộc tổng khởi nghĩa nó sớm, lùi lại cho tới năm 45, thì chắc chắn nước Việt Nam bây giờ mình khá rồi.  Thì không thể nào Việt Minh nắm được cái chính quyền hồi đó.

Vâng, thì cái hồi đó, à tưởng là cái hồi năm 1945, Việt Minh cướp chính quyền hồi đó thì tôi đang hoạt động ở trong một cái đoàn gọi là – nó cũng như đặc công bây giờ, cái đoàn gọi là Đoàn Ám Sát.  Dạ, thì trong đó thì tôi tham dự các phong trào.  Tôi là một trong những cái người lãnh đạo cái phần thanh niên ở đó cùng với cái anh Trần Văn Tuyên, vận động thanh niên Ngũ Xã.  Nhưng mà tôi coi hoàn toàn vấn đề hành động, từ những cái vụ đi bắt cóc, nghĩa là các cán bộ của cao cấp của Cộng Sản, từ những cái việc đi xách động những thanh niên chống đối trong khu vực Ngũ Xã, kết hợp để chống đối lại chính quyền, thì có tôi và một anh nữa, là anh Phan Kích Nam, mà anh đấy là người sau đấy chỉ huy cái vụ Ôn Như Hầu, và anh bị bắt ở vụ Ôn Như Hầu và bị Cộng Sản giết chết, mà Cộng Sản thủ tiêu, dạ.

NMH: Thưa anh, anh có thể, xin ngắt đây để anh nói một thêm về – thứ nhất là về cái phong trào Ngũ Xã đó.  Nó phát xuất từ đâu và do cái đảng nào chỉ huy cái đó? 

PQ: Dạ, thưa anh.  Cái phong trào Ngũ Xã thì chính ra cũng là của Việt Nam Quốc Dân Đảng khởi xướng.  Bởi trong đó nó có một số thanh niên, đa số những là học sinh Bưởi, rồi là…

NMH: Ở vùng nào?

PQ: Dạ, Ngũ Xã ạ, thì nó nằm ngay trong vùng gần với trường Bưởi chỗ mạn đê Yên Phụ và Quan Thánh các thứ đó.  Đấy là cái sau là căn cứ địa của Việt Nam Quốc Dân Đảng.

NMH: Tại sao mình chọn cái đó làm căn cứ địa?

PQ: Thì tôi nghĩ rằng là cái nơi mà họ tụ tập, Ngũ Xã là năm cái xã đó. Thì thường thường các học sinh ở tỉnh lên du học Hà Nội đều ở chỗ đó. Bởi vì thứ nhất, nó gần trường, thứ hai nó là vùng nhà quê nó cũng rẻ, nó là cái xã chứ nó không nằm trong thành phố.  Vì thế cái sự liên lạc

anh em, bạn bè, bạn học cũng quen, cũng dễ liên lạc và dễ tổ chức.

NMH: Như vậy thành phần chủ chốt tức là thanh niên, sinh viên hết đấy phải không anh?

PQ: Dạ, vâng.  Cái thành phần chủ chốt là thanh niên và sinh viên.

NMH: Mà Việt Nam Quốc Dân Đảng tổ chức? 

PQ: Dạ, vâng.  Đó là căn cứ của Việt Nam Quốc Dân Đảng tổ chức.  Dạ, thưa anh tới cái hồi mà khi mà Chính phủ Liên hiệp được thành lập, thì đa số bọn chúng tôi, chúng tôi không chịu.  Bởi chúng tôi có cái lời thề là không hợp tác – bất hợp tác với lại Pháp.  Mà trong khi đó lại có cái Chính phủ Liên hiệp, mà lại ký kết với Hiệp định Sơ bộ với Pháp, chúng tôi không đồng ý.

Thì ngay cái cuộc đó, khi mà cái cuộc hợp tác, cái Hiệp định Sơ bộ ngày 6/3, chúng tôi tổ chức cuộc biểu tình của Ngũ Xã – thanh niên Ngũ Xã, lên để chống đối hiệp định mà 6/3.  Tôi còn nhớ cái ngày hôm đó, thì khi mà Xuân Diệu, thi sĩ Xuân Diệu, nhưng mà hồi đó đi theo Cộng Sản, đi tới đó – tới bờ hồ Hoàn Kiếm, thì chính cái cuộc biểu tình của chúng tôi đã ném cả Xuân Diệu xuống hồ Hoàn Kiếm. Thế và trong cái cuộc biểu tình đó, chúng tôi chăng biểu ngữ để chống đối cái Hiệp định Sơ bộ, bất hợp tác với Pháp, đả đảo đảng Cộng Sản bán nước cho Pháp.

Thế và tôi và một anh nữa, có trách nhiệm đi hôm đó là để hạ sát nghĩa là Hồ Chí Minh.  Khi mà cái tại Nhà Hát Lớn của Hà Nội, để ký kết cái Hiệp định Sơ bộ ở đó, thì khi Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp trên xe, kể cả một lãnh tụ của Việt Nam Quốc Dân Đảng là Vũ Hồng Khanh ở trên xe, tôi hỗ trợ cho anh, một anh cũng ở nằm trong Đoàn Ám Sát, chúng tôi còn nhớ tên anh ấy là anh Tuyên có chịu cái trách nhiệm đấy. Thì anh Tuyên với tôi, tôi hỗ trợ cho anh, tiếc trái lựu đạn của, dạo đó là của Trung Hoa Dân Quốc chế tạo, thành nó chỉ có xì khói mà không nổ.  Và anh Tuyên sau đó, anh Tuyên sau đó bị bắt và bị nó thủ tiêu. Còn từ ngày hôm sau là tôi phải trốn lên khu chiến của Việt – à của của Vĩnh Yên đó, tôi không dám ở Hà Nội nữa.  Có lẽ nếu mà cái không có cái kỳ ấy, có lẽ tôi cũng không còn cho tới ngày nay, nếu không thì tôi cũng sẽ dính vào vụ mà nằm cái trụ sở Ôn Như Hầu sau đấy bị Việt Cộng bắt.

Mà anh Phan Kích Nam cũng là một người, nghĩa là hướng dẫn tôi

trong rất nhiều cái công việc mà chuyên môn, mà hoạt động về hành động đó.  Thì anh Nam và một số các anh em đã bị thủ tiêu.

Ngày xưa thì như cái vụ Ôn Như Hầu đó, thì sau đó Việt Cộng – Việt Minh, nó có tung ra cái chuyện, nó bảo: đấy là một cái chỗ của Quốc Dân Đảng chuyên môn hạ sát người các thứ.  Chính cái chuyện đó, thì công nhận đúng.  Bởi khi mà đã đối đầu với nhau thì chỉ có nghĩa là  thế nào cũng phải có cái chuyện đó.  Cũng như là Việt Minh hồi đó bắt cả mấy ngàn, tiêu diệt cả mấy ngàn đảng viên Quốc Dân Đảng.  Thì cũng như là vụ Ôn Như Hầu, thì chúng tôi cũng có, chúng tôi có giết những cán bộ Cộng Sản, đem về chúng tôi có giết, thật sự nó như vậy. Nhưng mà không có chuyện như Việt Minh tung ra cái chuyện mà bảo đấy là một cái chỗ mà chuyên môn bắt cóc, tống tiền các thứ.

Thì sau cái hồi mùng 6, ngày 7/3 thì tôi lên khu – chiến khu Việt Trì, tại Vĩnh Yên – Việt Trì, và tôi có gia nhập một cái khoá chính trị của Vĩnh Yên ba tháng.  Thế xong rồi, tôi có vào nhập cái trường Quan Quân Học Hiệu, tức cái trường đó dạy cả về chính trị, lẫn quân sự.

NMH: Cái trường đó ở bên Tàu hay là?

PQ: Dạ, không.  Tổ chức ngay ở Việt Trì, vâng chỗ Bạch Hạc đó, chúng tôi đóng ở ngay chỗ Bạch Hạc, Việt Trì.  Thưa anh, sau khi chúng tôi chiến đấu với Cộng Sản năm 1946, năm 46 thì các cơ sở đó của Phú Thọ, Vĩnh Yên, Phúc Yên, các thứ bị thất thủ, dần dà dồn lên tới trên Việt Trì.  Rồi sau đó, cái trận Việt Trì đó, thì tôi nghĩ rằng cái phía, tôi để xin phép để tôi nói qua cái tương quan lực lượng.

NMH: Vâng.

PQ: Cái hồi đó thì sự thật vấn đề là lực lượng quân sự, thì Quốc Gia mình không thua trận nào với Cộng Sản cả, chưa hề có một trận nào thua.  Sở dĩ phải rút lui đi là vì hoàn toàn bị bao vây kinh tế.  Thí dụ như cái trận – chúng tôi đánh một cái trận ở Bầu Sao, đánh cái trường Trần Quốc Tuấn ở Sơn Tây của tụi Cộng Sản.  Mà trong khi đó họ được yểm trợ cả đại bác 57 ly, mà do một sĩ quan Pháp chỉ huy giúp họ.  Mà đánh cái trận Bầu Sao đó, thì cái trường Quan Quân Học Hiệu chúng tôi đã chiếm được cái khẩu đại bác, và đánh tan cái trận của trường Võ Bị Trần Quốc Tuấn ở Sơn Tây của Cộng Sản.

NMH: Thế trường ở Tông luôn hả anh? 

PQ: Vâng, ở Tông, vâng ở Sơn Tây đó, ở Tông.

NMH: Thế Quan Quân Học Hiệu là ở Bạch Hạc?

PQ: Dạ, Quan Quân Học Hiệu ở ngay Bạch Hạc, Việt Trì, dạ.

NMH: Anh có học Lục Quân Yên Bái không?

PQ: Dạ, có ạ.  Sau đó thì chúng tôi mới lên là học Lục Quân.

NMH: Dạ, tức là anh học ba tháng quân chính? 

PQ: Dạ, vâng, ba tháng quân chính.

NMH: Sau rồi anh học Quan Quân Học Hiệu?

PQ: Quan Quân Học Hiệu, sáu tháng Quan Quân Học Hiệu, sau khi rút, khi học  Quan Quân Học Hiệu, khi cái trận chúng tôi bị thất thủ cái huyện ở Việt Trì.  Chúng tôi mới đi băng qua rừng, đi suốt, lên trên Yên Bái thì bấy giờ phải, chúng tôi cả cái trường còn một nửa sáp vào trường Lục Quân, dạ.

NMH: Anh nói rằng là anh chỉ thua về vấn đề bao vây kinh tế nghĩa là sao?

PQ: Tức là mình bị họ bao vây, tức là mình đóng ở trong thành – trong đô thị, thì họ dùng họ bao vây hết tất cả, chiếm nông thôn, ngăn chặn cái tiếp tế vào chỗ ấy, thế bị bao vây.

NMH: Tức là nhiều quân hơn thì nó làm được thế phải không?

PQ: Nó có quần chúng nữa, phải nói là hồi đó quần chúng theo.

NMH: Đấy anh nói, thành ra tôi muốn trở lại cái lúc đầu đó, anh nói là cái giai đoạn 45 đó, là cái tương quan lực lượng mình hơn nó.  Anh có thể khai thác, khai triển thêm cái vụ đó? 

PQ: Dạ, thưa anh, cái kỳ đó…

NMH: Anh bảo là mình quân hơn, à lực lượng của mình hơn nó?

PQ: Quân số, vâng lực lượng quân sự hơn.

NMH: Thế mà quần chúng thì mình kém, thì xin anh khai triển cái chuyện đó?

PQ: Dạ, vậy thì cũng như là cái kỳ mình phải trở lại kỳ trước nữa, là cái kỳ ở Quảng Châu.  Khi mà cái Cách Mạng Đồng Minh Hội thành lập, thì Hồ Chí Minh là người đã tuyên thệ ở dưới lá cờ Cách Mạng Đồng Minh Hội.

Khi Cách Mạng Đồng Minh Hội họp, thì cử những người để về nước để hoạt động, thì Hồ Chí Minh tình nguyện về, cùng với một số các cán bộ của Cách Mạng Đồng Minh Hội – bấy giờ thì hỗn hợp tất cả các đảng nằm trong cái Cách Mạng Đồng Minh Hội đó.

Thế thì Hồ Chí Minh là người đã tình nguyện về, đem một số các cán bộ của Quốc Dân Đảng về.  Một số về đến biên giới, thì Hồ Chí Minh đã thủ tiêu một số các cán bộ của Quốc Dân Đảng – những người không theo.  Còn một số theo, thì Hồ Chí Minh đem về như Nguyễn Sơn, hoặc là một vài người nữa mà tôi không nhớ… Đó.  Một số thì hiện giờ là vẫn hoạt động – nếu theo Cộng Sản thì hắn để sống, còn thủ tiêu hết, thủ tiêu hết tất cả cái số mà đã đi thuần túy Quốc Gia, vâng.  Thế sở dĩ…

NMH: Nhưng mà đấy là ở hải ngoại chứ? 

PQ: Vâng, ở hải ngoại về đó.

NMH: Vâng, còn trong nước thì sao… ?

PQ: Đó, vì vậy nói là cái chuyện Hồ Chí Minh khi đó mới về, mới tổ chức cái quần chúng ở Việt Nam, dưới – không phải dưới danh nghĩa của Việt Minh, mà dưới danh nghĩa của Quốc Gia.  Đó đấy là cái đó.  Vì vậy khi mà cái, hồi đó thật sự ra, thì cái dân trí Việt Nam mình cũng không phân biệt rằng là Việt Nam Quốc Dân Đảng là đảng hoặc là thế nào cả, mà chỉ nghĩ đến vấn đề kháng chiến chống Pháp.  Vì vậy lợi dụng vào cái lòng yêu nước thực sự mà chống đối thực dân Pháp, thì Việt Minh đã tuyên truyền và đã có được, chinh phục được một số quần chúng.

Khi đó thì tới năm một ngàn chín trăm… Sau khi mà Nhật đã đầu hàng, cái ngày tháng Tám.  Thì đó 3/8 (?) thì Nhật – khi mà Nhật đã đầu hàng đó, thì bấy giờ cái tụi Cộng, để xíu tôi nhớ lại một chút nữa.  Nhưng sở dĩ, phải nói là sở dĩ Việt Minh mạnh cũng nhờ Mỹ giúp.  Cái đó thì có một bộ phận của cái gọi là SOS.

NMH: OSS.

PQ: À OSS. vâng, của tức là lo vấn đề tình báo của chiến lược của Mỹ.

Mà cái hồi đó thì đã ngay bên Trung Hoa, cũng ở Quảng Châu, Côn Minh.  Thì chính cái OSS là đã giúp đỡ họ – Hồ Chí Minh coi như là một cái đường dây về tình báo để lấy tin tức của Nhật ở Đông Dương cung cấp cho Mỹ từ cái phút đó.  Vì vậy sở dĩ là Việt Minh mạnh cũng nhờ Mỹ tiếp tay ngay từ đó, nói thẳng thắn cái chuyện đó.

Thế rồi ngay khi mà Việt Minh cướp được chính quyền hồi tháng 8/1945, thì cũng có đưa một ông trung tá của OSS, ra cái chuyện mà coi như là có sự hiện diện ở trong cái cái ngày cướp chính quyền, đó.  Và cái ngày mùng 2/9 – ở ngay vườn hoa Ba Đình cũng có cái ông trung tá, thì tôi không nhớ có một anh đi tới.  Sở dĩ nhờ vào những cái viện trợ cơ sở của Mỹ, cũng như là võ khí, thì Việt Minh mới có võ khí.

Dạ, cho tới khi mà quân đội Quốc Dân Đảng hoạt động bắt đầu ở hải ngoại về nước, thì cũng sau khi Nhật đầu hàng.  Là quân đội của Trung Hoa… thì bấy giờ một số của Việt Nam Quốc Dân Đảng ở hải ngoại mới về tổ chức.  Khi về thì họ cũng đi theo quân đội của Trung Hoa về đó, thì ở biên giới các thứ, họ có để một số cán bộ lại tổ chức để chiếm, để mà cướp đi chính quyền của các tỉnh, ngay suốt từ những từ tỉnh Lào Cai, rồi Yên Bái, tức là xưa chúng tôi gọi là cái Đệ tam Chiến khu. Cái hồi đó suốt ở từ Lào Cai về cho tới Phúc Yên là Đệ tam Chiến khu. Còn phía phía Đệ nhị Chiến khu, tức là bên mạn Lạng Sơn, rồi các thứ thì ngày xưa thì có cái đoàn của cách mạng quân năm 1939 nổi dậy, cũng bị tử hình đó.

NMH: Của Đại Việt, dạ.

PQ: Vâng, thì chiếm đóng ở phía Lạng Sơn.

NMH: Tức là đấy là Đệ nhị hay Đệ nhất Chiến khu?

PQ: Đệ nhị Chiến khu. 

NMH: Đệ nhị Chiến khu?

PQ: Vâng, đấy. Thế còn Đệ nhất Chiến khu thì nằm ở mạn biên biên giới tức là Đông Hưng – Móng Cái.

NMH: Đệ nhất Chiến Khu ở Đông Hưng – Móng Cái? 

PQ: Vâng, đó, mà…

NMH: Anh biết ai chỉ huy cái đó?

PQ: Cái kỳ đó thì là một người của, cũng của Cách Mạng Đồng Minh Hội, là thật sự cũng có nổi danh lắm… thì tôi không nhớ. Để tôi tôi, có lẽ tôi có những cái tài liệu còn lưu giữ được đó.

NMH: À anh nhớ thì anh cho biết?

PQ: Dạ, để tôi sẽ cho biết thêm.

NMH: Như vậy có ba chiến khu: Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam?

PQ: Vâng, đấy, đấy, khi mới bắt bắt đầu đó, thế rồi sau mới phát triển về Đệ ngũ Chiến khu Ninh Bình đó các thứ. Thế thì sau cái kỳ đó, về thành lập các khu – các chiến khu: suốt từ Lào Cai về cho tới Hà Nội và một bộ phận về hẳn Hà Nội để lập cái bộ chỉ huy ngay tại, hồi đó ở Quan Thánh đó.

Thưa anh, thì nó có cái bộ chỉ huy – thì có như là Nguyễn Tường Tam, Vũ Hồng Khanh, Nguyễn…, Phần báo chí tuyên truyền các thứ, có những Khái Hưng, Khái Hưng với một số các… Ba nữa là còn bộ phận nữa là cái bộ phận của bên Ngũ Xã, giữ an ninh cho cái bộ chỉ huy.

Vâng, và lật lại thì  trở lại một vấn đề nữa: cái sự thất bại của năm 45. Năm 45, chúng ta được may mắn là một số đảng của Quốc Gia có lẽ ý thức vấn đề đề đoàn kết để chống lại, lúc đó thì Đại Việt Quốc Dân Đảng, Việt Nam Quốc Dân Đảng, Đại Việt Duy Dân hoạt động dưới cái danh nghĩa là Quốc Dân Đảng.

NMH: Quốc Dân Đảng Việt Nam?

PQ: Vâng, gọi là Quốc Dân Đảng Việt Nam. Thực ra chứ ba cái gọi là Quốc Dân Đảng, thì nó gồm tất cả những cái đảng phái ở trong, chứ không phải là Việt Nam Quốc Dân Đảng nữa.

NMH: Dạ.

PQ:  Vâng, thì trong các bộ môn hồi đó đấy, thì dường như là cái lãnh tụ Đại Việt rất là có tài, rất là hăng say, như là anh Trương Tử Anh, rất hữu hiệu trong cái công việc mà chống đối lại Cộng.  Khi mà hồi đó, anh có nói cái sự – tôi muốn trở lại cái vấn đề cái sự thất bại của Quốc Gia.  Thật sự ra cái kỳ đó, một cái lực lượng Quốc Gia mạnh nhất mà thân Nhật là cái Đại Việt Quốc Gia Liên Minh, dạ, đấy là cái lực lượng thân Nhật.  Chính cái lực lượng đó, cũng đã dự tính việc cướp chính

quyền, nhưng mà phía Quốc Gia thì e ngại.

Nếu mà nhờ cái sự viện trợ của Nhật, mà dưới sự yểm trợ của Nhật mà cướp chính quyền, thì nghĩa là coi như là phía ngoại giao với Đồng Minh bất lợi, thành ra không yểm trợ cho cái sự cướp chính quyền của anh em Đại Việt Quốc Gia.  Chứ nếu hồi đó, mà để anh em Quốc Gia – Đại Việt Quốc Gia Liên Minh làm việc đó, thì Việt Minh cũng sẽ không nắm được chính quyền.  Vâng, bởi vì cái ngày đó tất cả cái vấn đề về võ khí của một số anh em của Đại Việt Quốc Gia Liên Minh, họ rất khỏe, họ được Nhật đứng ra giúp đỡ võ khí.  Đấy cũng là vấn đề lỡ một thời cơ, bởi vì cái sự mưu cầu cái gọi là ngoại giao với phía Đồng Minh.  Thế nếu mà thật sự cứ làm liền ngay bấy giờ đó, thì tôi nghĩ  rằng Việt Minh không có cái cơ hội mà đến 19/8 cướp chính quyền.

Tức khi mà Việt Minh cướp chính quyền, sự thật họ không có nổi, họ chỉ có một vài khẩu súng mousqueton hoặc là khẩu súng belgique cổ ngày xưa và họ đã cướp được của mấy cái huyện với xã ven ven thành phố Hà Nội và lực lượng họ cũng không có gì.  Hồi đó tỷ dụ như là cái anh Vương Thừa Vũ sau đó, thì hắn là tư lệnh của cái Sư đoàn thép 320 và cái hồi đó hắn cũng chỉ mới làm đại đội trưởng.  Lợi dụng cái cuộc biểu tình hôm đó – 19/8, cái cuộc biểu tình đó là cuộc biểu tình của công chức chính phủ, để coi như là cái vấn đề tập hợp lại để mà đuổi thực dân Pháp.  Bởi vì lý do thực dân Pháp đã thua rồi, mà quân đội Trung Hoa đã bắt đầu sang ấy rồi.  Vâng, thì Việt Minh lợi dụng cái cơ hội đó, giật lấy, biến cuộc biểu tình đấy thành cuộc biểu tình của Việt Minh.

Hai nữa là, cái hồi đó cái ông Khâm sai Đại thần miền Bắc là ông Phan Kế Toại.  Thì con ông Phan Kế Toại là Phan Kế Hùng thì đã bị bọn Trương Đình Thi (?), rồi các thứ, rồi là Phan Mỹ, Phan Mỹ thì là em trai Phan Anh, là cái người đi với Việt Minh, thì đã dẫn dụ và chính con ông Phan Kế Toại vào bảo, nói với ông Phan Kế Toại là giao lại cái Bảo An Binh cho Cộng Sản.

Đấy cái vấn đề mà thật sự cướp chính quyền của Việt Cộng chỉ là cái thủ đoạn xảo quyệt, chứ chính lực lượng không phải lực lượng của Cộng Sản.  Cũng chỉ vì người Quốc Gia mình e dè, vâng, cũng có những thái độ không đúng với cái đấu tranh, làm lỡ cơ hội.

NMH: Thưa anh.  Nhưng anh nói cái quyết định hôm đó là quyết định chung mà Đại Việt Quốc Gia Liên Minh phải theo. Nhưng mà có một người khác lại cho tôi biết là một đảng viên Quốc Dân Đảng cũng không bằng lòng chuyện đó: anh Lê Hưng chẳng hạn – anh Lê Ninh – anh Lê Ninh không đồng ý mà? 

PQ: Cái chuyện đó, thì trong cái buổi họp đó, thì vì tôi nghĩ rằng đa số không đồng ý cái giải pháp đi với Nhật.

NMH: Không, anh Lê Ninh không đồng ý việc không cướp chính quyền, anh Lê Ninh muốn cướp chính quyền đó. Thành ra anh bất mãn, anh bỏ lên anh cướp Việt Trì.

PQ: Anh, đúng đúng, thì đấy theo như là cái cuốn mà tôi tôi…

NMH: Của ông Hoàng Văn Đào. 

PQ: Vâng, của Hoàng Văn Đào, của ông  Hoàng Văn Đào.  Cái đó thì cái cuốn đó nói như vậy.  Nhưng mà tôi, chính tôi không được dự cái buổi họp đó, tôi không dám xác quyết là vấn đề đó có đúng hay không. Dạ, vâng.

NMH: Anh có nói cái chuyện là ở dưới Ngũ Xã đó, thì anh bảo chúng tôi, chúng tôi quyết định bắt một số cán bộ Cộng Sản đó, thì anh có thể cho tôi biết, chúng tôi là ai không, chúng tôi là anh, lúc bấy giờ anh kể có anh này, anh Tuyên, ông Đán này. 

PQ: Dạ dạ, thưa anh.

NMH: Tức là quyết định theo kiểu nào?

PQ: Vấn đề chúng tôi là cái ban gọi là Ban hành động.

NMH: Tức là quyết định, tự Ban hành động quyết định, không phải đưa lên trên gì hết.

PQ: Dạ, vâng.  Bởi cái Ban hành động ấy là cái ban quyết định tất cả những cái vấn đề về an ninh cơ sở, với tất cả…

NMH: Mà anh là trưởng Ban hành động đấy?

PQ: Không, anh Phan Kích Nam là trưởng ban.

NMH: Anh Phan Kích Nam là trưởng Ban hành động?

PQ: Dạ, vâng.

NMH: Mà các anh quyết định lấy?
PQ: Dạ.

NMH: Có theo tiêu chuẩn hành động nào không, hay là mình…?

PQ: Có theo tiêu chuẩn, bởi vì huyện, xã, tỉnh, những cái hồ sơ tình báo của các cơ sở về đó, thì những người đó là cái người cán bộ của Việt Minh.

NMH: Tức là anh bắt những người nguy hiểm hay là người nào cũng bắt?

PQ:  Dạ, vâng, nguy hiểm.  Không, cái người nào nguy hiểm, tỷ dụ như là đặc biệt nhất là những người tình báo của công an.

NMH: Vâng.  Thế anh nói chuyện thêm là năm… sau khi Hiệp định Sơ bộ đó thì các anh có đi biểu tình chống cái Hiệp định Sơ bộ.  Thế thì…

PQ: Dạ, đúng 6/3…

NMH: Ai, ai quyết định, bởi vì một trong những cái thủ lãnh của các anh là ông Vũ Hồng Khanh ký vào cái hiệp định đó mà?

PQ: Vì vậy, ấy, nó có cái sự sứt mẻ, bởi vì thực sự ra cái ngày đó, cái tổ chức thì chúng tôi không đồng ý với cái vấn đề ký của ông Vũ Hồng Khanh, chúng tôi không đồng ý.  Trong cái phiên quyết định để biểu tình chống đối cái đó, thì là đặc biệt là của bên Ngũ Xã.

NMH: Ngũ Xã tức là chỉ có ông Tuyên, ông Đán?

PQ: Có cái ý kiến của anh Tuyên, anh Đán, anh Phan Kích Nam và tôi, dạ, vâng.

NMH: Tức là bên Ngũ Xã thì chống đấy?

PQ: Vâng, Ngũ Xã thì chống, dạ.

NMH: Thế bên Quán Sứ thì ai?

PQ: Dạ, bên Quan Thánh ạ.

NMH: Vâng, Quan Thánh đó.

PQ: Quan Thánh thì nó cũng có hai bộ phận: một bộ phận của Cách Mạng Đồng Minh Hội.  Sau khi đó một số cán bộ của Cách Mạng Đồng Minh Hội, thì hồi đó thì cụ Nguyễn Hải Thần thì cụ làm Chủ tịch.  Mà bên đó, thì thật sự ra thì cái vấn đề của Cách Mạng Đồng Minh Hội, thì cũng không đồng ý với lại cái chuyện mà sau đó là cụ Nguyễn Hải Thần là cụ rút khỏi chính phủ, cụ đi Trung Hoa, dạ.

NMH: Thế rồi sau cái vụ mà Hiệp định Sơ bộ xong rồi, thì đến bao giờ anh mới lên, à sau đó mùng 7 là anh lên trên Vĩnh Yên?

PQ: Vâng, mùng 7 là lên, ngày hôm sau tôi phải trốn đi liền ngay, dạ.

NMH: Là anh học ở trên đó, xong đi Quan Quân Học Hiệu?

PQ: Dạ, vâng… dạ.

NMH: Thế rồi đi sang Lục Quân Yên Bái luôn? 

PQ: Sang Lục Quân Yên Bái, vâng.  Cho tới khi mà chúng tôi thất thủ cái đồn sau cùng của Lào Cai, là chúng tôi sang Trung Hoa.

NMH: Thưa anh, Quan Quân Học Hiệu – thì trong đó thì huấn luyện viên là người Việt Nam hay Nhật?

PQ: Dạ, thưa huấn luyện viên có cả Nhật lẫn Việt Nam, dạ vâng.  Thì Việt Nam hồi đó là có ông tên là ông là một ông sĩ quan của Pháp là ông – hồi đó ông là ông thiếu tá của quân đội Pháp về với hàng ngũ của Quốc Gia, dạ.  Thì ông ấy là chỉ huy của trường, đó.  Thì dưới thì cũng có một số như là cụ Tư Vinh – tức là cụ cũng hồi ấy cũng là thiếu úy hay đại úy của bộ đội Pháp, cụ cũng là người huấn thụ cho tướng Phan Trọng Trinh bấy giờ.  Và là một trong những sĩ quan…

NMH: Thì trong đó thì dạy toàn quân sự không hay là có…? 

PQ: Dạ, có cả chính trị nữa, có cả hai phần: có cả chính trị và quân sự.

NMH: Chính trị thì dạy cái gì?

PQ: Dạ, chính trị thì dạy, hồi đó thì ông dạy chúng tôi Tam dân Chủ nghĩa.  Dạ, khi đó tôi nhớ là có anh một trong cũng rất giỏi là Dương Thế Dân… rồi chúng tôi có cả, cái hồi nếu ở hồi ở Quân Chính Vĩnh Yên, thì có cả…

NMH: Anh Ninh cũng dạy trên đó luôn?

PQ: Vâng, cũng dạy trên trên, dạ.

NMH: Thế rồi anh học xong đấy thì là cái chuyện gì xảy ra trong giai đoạn đó. Những cuộc – anh kể chuyện những cuộc tấn công, đánh nhau, đụng độ với Cộng Sản ở giai đoạn nào?

PQ: Dạ…thì đụng độ Cộng Sản thì cũng ngay khi ra Hà Nội năm 46

đấy.  Dạ, khi mà chúng tôi  đóng ở học Vĩnh Yên, Vĩnh Yên xong cái chúng tôi lên Việt Trì, thì trong đó Vĩnh Yên bị thất thủ, thì nó dồn, nó bao vây đến Việt Trì.  Vâng, bao vây Việt Trì thì chúng tôi cố cầm cự, với vấn đề quân sự thì chúng tôi trận nào chúng tôi cũng thắng, chúng tôi không hề thua một trận nào cả.  Về cái tinh thần quyết thắng, thật sự đến khi bị thất thủ, mà tôi kể một cái chuyện nữa, cái hồi đó, thì nó có cái ban ở chính phủ đặt ra cái ban gọi là cái Ban Liên Kiểm, thì gồm có đại biểu của: Ngũ Xã, Việt Minh, một đại biểu của Quốc Dân Đảng, và một đại biểu nữa là của chính phủ, coi như đặt thành cái Ban Liên Kiểm, tức để chuyên môn đi giải quyết những vấn đề của địa phương – xung đột của địa phương, đó.  Thì khi mà bắt đầu – Vĩnh Yên thì tôi bắn đầu rút lui.  Chúng tôi đi đến.

NMH: Xin anh tiếp tục nói cái vụ – cái Ủy ban Liên kiểm đó, trên đó?

PQ: Khi cái Việt Trì, chúng tôi quyết định rút lui, khi chúng tôi rút lui tới khoảng đồn điền – tôi còn nhớ là cái đồn điền Phú Hộ trên Phú Thọ, thì chúng tôi có gặp cái xe của Ủy ban Liên Kiểm và đi lên để giải quyết vấn đề.  Thế nhưng mà khi mà cái Ủy ban Liên Kiểm lên đó, thì trong số đó, về phía này có anh Hoàng Đạo – tức anh Nguyễn Tường Long cùng đi xe Liên Kiểm đó, với một đại biểu của Việt Minh và một đại biểu của bộ Nội Vụ – tức là của – ngày đó là cụ Huỳnh Thúc Kháng.  Bộ Nội Vụ được coi là phía trung – neutre rồi đó – trung lập, đó.

Thế khi lên thì anh Nguyễn Tường Long có thảo luận với lại một số các anh em, thì nghĩ rằng là không thể trở lại được nữa, thành ra quyết định cái đoàn quân cứ việc tiến – chúng tôi lên Yên Bái và anh Nguyễn Tường Long cũng nhập luôn trong cái đoàn quân đó để đi.  Còn tha cho cái ông đại biểu của bộ Nội Vụ về, và bắt giữ cái anh đại biểu của Việt Minh đi theo.

Và chúng tôi dừng lại đình Yên Kỳ để nghỉ, thì bị cuộc phục kích vào 5 giờ sáng – cuộc phục kích của Cộng Sản.  Trong khi hai bên đọ sức lực nhau, thì cái anh đại phó, chúng tôi tiếp tục chúng tôi rút lui lên Yên Bái.  Thì chúng tôi vào gặp ở Yên Bái thì tất cả những số anh em về Quan Quân Học Hiệu là chúng tôi – thì tôi gia nhập vào.

NMH: Và tức là anh gia nhập hẳn vào Lục Quân Yên Bái đấy?

PQ: Dạ, vâng Lục Quân Yên Bái.

NMH: Tức là mọi người đều là đoàn, nghĩa là những người sinh viên trường Lục Quân Yên Bái hết?

PQ: Dạ, vâng.  Lục Quân Yên Bái.

NMH: Anh ở đại đội mấy?

PQ: Dạ, đại C3.

NMH: C3 – tức là đại đội C có 1, 2, 3 đấy phải không ạ?

PQ: Vâng.  Có: 1, 2, 3 vâng, dạ – đội C3, dạ.

NMH: Thế đại đội B với A nó có chia như vậy không anh… hay là C?

PQ: Dạ, thưa… A hồi đó thì gọi là những cái anh đã học lâu rồi đó, thì coi như là kiến – kiến tập sĩ quan vào cái bộ đội A, vâng.  Tôi không nhầm, tôi nhớ tôi còn nhớ một số anh em bộ đội A, còn nhớ một số số cái anh – thật sự ra thì đa số bị chết.

NMH: Bộ đội A tức là kiến tạo sĩ quan, còn đại đội B là gì?

PQ: Kiến tập đó là kiến tập sĩ quan.

NMH: Kiến tập sĩ quan? 

PQ: Dạ, vâng.

NMH: Tại sao gọi là kiến tập hả anh?

PQ: Tức là nó gần như là ra trường rồi – sắp ra trường rồi.

NMH: Thế còn B thì sao?

PQ: B thì nó là mới đến giai đoạn B. A B C thì leo lên B, xong lên A, A thì bấy giờ nó gọi…

NMH: Nhưng mà tại sao các kia không chia: B1, B2, B3 mà chỉ có C nó lại chia?

PQ: À, C nó chia là C sau B và nó…

NMH: Đông quá hả?

PQ: Vâng, đông quá.

NMH: C1, C2, C3 có học cùng chương trình không?

PQ: Dạ, vâng. Cùng một chương trình. Dạ, có cái là khác là cái vấn đề

mà các giáo quan huấn luyện thôi. Thì mỗi một giáo quan coi một cái C chẳng hạn.

NMH: À như thế, vâng. 

PQ: Vâng, dạ. Thì còn cái chương trình thì cũng cùng theo một cái chương trình huấn luyện, vâng.

NMH:  Vâng, tức là anh học ở đấy, rồi lên Sa Pa? 

PQ: Dạ, vâng. Chúng tôi lên Sa Pa.

NMH: Tức chuyển cả trường lên Sa Pa?

PQ: Dạ, vâng.  Tất cả trường chuyển lên Sa Pa.  Thế nhưng mà sau khi đó một ít lâu – mới được ít tháng đó, thì lại – bởi vì tình trạng của Lào Cai bị bao vây nguy hiểm, thì trường lại phải chuyển về, chuyển về đồi cao Yên Bái lại để vừa học vừa đi bảo vệ để đánh nhau với Cộng Sản, vâng.

Sau ít tháng thì những người cuối cùng – tôi cũng lâu quá thành không nhớ, thì ở Lào Cai thì một số anh em cũng đau yếu, bệnh tật, hay là bị thương thì đi qua cái lối Hồ Kiều, qua lối Chấn Phòng thì là biên giới Trung Hoa, thì mới gọi là Chấn Phòng, bên này thì mình gọi là cái phố Tèo, đó.  Thì đó qua cái cầu sang bên kia biên giới thì một số anh anh, đàn bà, rồi trẻ con… Chúng tôi đang còn, anh em chúng tôi thì phóng theo một cái đoàn quân chúng tôi đi.

Cái trận ở Bát Xát, tôi bị thương, bị thương mà tôi nằm ở đó, hồi đó thật sự thì cũng may. Hồi đó tôi đâu có biết, mình không biết một tí tiếng Tàu nào cả, mà sang nằm biên – nằm bên đất Trung Hoa, thì cũng có một anh em đồng chí, là anh Mão, tôi còn nhớ anh là người trước anh đi theo quân đội Trung Hoa về, mà anh lại thiếu tá của hiến binh của Tàu, mà anh đẻ ở Vân Nam, vâng.  Anh con một ông lão đồng chí ở Vân Nam, thì anh theo quân đội Trung Hoa về, thì anh thiếu tá của như là… bằng tên tôi, anh nằm lại với tôi tới sáu tháng.  Sáu tháng, tôi nằm ở biên giới Khai Viễn, mà Khai Viễn đời sống Khai Viễn.  Sau khi mà Trung Hoa mất thì chúng tôi theo cái đoàn mà Đệ bát Lộ quân của…

NMH: Trong cái giai đoạn ở bên Tàu thì anh làm gì?

PQ: Dạ, thưa anh.  Lúc ở bên Tàu thì cũng mưu sinh.

NMH: Thì có tổ chức gì về đảng không, có ai lo? 

PQ: Sự thật thì cái vấn đề lo thì anh em tứ tán mỗi người một phương. Anh em, một số anh em thì lên trên Côn Minh, một số anh em thì nằm bên Khai Viễn, tôi nằm ở Khai Viễn thì tôi cũng được anh em bán bánh mì kiếm sống.  Suốt cuộc đời cứ như vậy.  Thế rồi thì cũng có…

NMH: Có học tập chính trị hay có gì?

PQ: Học tập chính trị thì nói thật cũng vấn đề mưu sinh cũng không học gì nhiều, mà đoàn quân tan nát.

NMH: Tan rồi!

PQ: Thì chỉ có, lại cũng tổ chức như là các chi bộ để sinh hoạt với nhau dưới địa phương thôi, chứ cũng không có cái chuyện nào tổ chức quy mô.

NMH: Vâng, các anh tự tổ chức lấy, chứ có lệnh ở một trung ương nào không?

PQ: Dạ, tổ chức lấy, với… thì có lệnh thì ở trên thí dụ như là chỗ Khai Viễn đó, thì anh Tụ coi như là anh coi tỉnh đảng bộ phủ Khai Viễn.

NMH: Tức là cũng có sự tổ chức nhưng họ không được chặt chẽ?

PQ: Không được chặt chẽ, vâng, dạ.

NMH: Cái hồi ở bên nhà, hồi anh mới vào gia nhập thì tổ chức chặt chẽ hơn? 

PQ: Dạ hết sức chặt chẽ, mà hết sức bí mật, cái hồi thời gian đó thì…

NMH: Anh có biết gì về những tổ chức ở giai đoạn đó không, tổ chức theo hệ thống nào không? 

PQ: Dạ, theo thường thường đấy, trước – ngày xưa đó, tổ chức hoàn toàn theo cái lối nghĩa là Tam tam chế cả chi bộ.

NMH: Hội kín?

PQ: Vâng, thật kín.

NMH: Thành không hiểu gì hết.

PQ: Và ngoài cái chi bộ ra, mình không biết ai cả.  Thì tôi nghĩ rằng cái hồi xưa đó thật sự ra cái tổ chức rất khoa học, cái tổ chức của hồi ấy, cái tổ chức, dạ…

NMH: Tức là anh chỉ biết cái Tam tam chế của anh thôi?

PQ: Vâng, chứ chứ không không biết ra ngoài.

MH: Xin anh tiếp tục, anh nói là khi anh hoạt động trên cao đó thì?

PQ: Dạ, vậy khi và hoạt động nổi thì là trên cao, tức là sau cái hồi mà nghĩa là chống đối…

NMH: Hiệp định Sơ bộ?

PQ: Hiệp định Sơ bộ.  Sau cái hồi mà Chính phủ Huế ở trong đó, à cái hồi hoạt động của các thanh niên các đảng phái dưới thời Chính phủ Trần Trọng Kim.  Thế tôi nghĩ rằng cái vấn đề mà hồi đó thì thật sự là bước ngoặt của thanh niên yêu nước.  Tôi nghĩ rằng nhờ tình đó, cái giáo dục gia đình thì đã huấn luyện cho các con cái có cái ý thức cho cái vấn đề tổ tiên, cho con cái về vấn đề đất nước.  Thành ra một là đi theo Việt Minh, hai là đi theo Quốc Dân Đảng, chứ cũng không có phần nửa lưng chừng – rất hiếm, không có.

Ngay cái hồi Chính phủ Liên hiệp, rồi hồi Chính phủ Trần Trọng Kim, thì các anh em của các đảng phái thì đều gia nhập vào phong trào thanh niên của Phan Anh tổ chức.  Hồi đó thì có hai bộ phận: một là Thanh niên Tiền tuyến, hai là Thanh niên Xã hội – cái tổ chức của ông Phan Anh.  Thời Chính phủ Trần Trọng Kim, thì tôi, hồi đó tôi hoạt động trong… cái năm đó là cái năm Nhật với lại Pháp đốt thóc các thứ, mà mình bị cái trận đói năm, năm đó.

NMH: Ất Dậu.

PQ: Năm Ất Dậu, năm 45 đó.  Thì chúng tôi lại huy động một số anh em là đoàn thể các thứ nhập vào thành đoàn thanh niên cứu đói, nhập vào đoàn thanh niên mà mỗi sáng ra là đi thu xác đồng bào đem đi chôn, hoặc tiếp tế cháo cho những người ở các tỉnh họ bò lên trên Hà Nội, mà họ đói họ nằm ở vệ đường đó, và cái đoàn thanh niên đó.  Mà hồi tinh thần lên rất cao, lên cao lắm, tỉ dụ như là cái phía mà, cái hồi đó gọi là sinh viên của Việt Nam Học Xá chẳng hạn, thì nghĩa là một là ngả theo Việt Minh, hai là của Quốc Dân Đảng, rõ rệt có hai thành phần.  Nhưng mà hầu hết cả trường thì đều ai cũng theo cái vấn đề… chống Pháp.

NMH: Chống Pháp, theo đoàn thể chống Pháp.

PQ: Theo đoàn thể chống Pháp.

NMH: Nhưng mà anh có nghĩ tại sao có người lại theo Việt Minh, mà người thì theo Cộng Sản, người thì theo theo Quốc Gia, lý do gì khiến cho?

PQ: Thưa anh, cái lý do đó cũng ăn thua là cái lý do của những cái người mà lãnh đạo sinh viên và học sinh ngày đó.  Đấy tỉ dụ như hồi đó nghĩa là anh Nguyễn Đình Thi chẳng hạn, thì anh quen với nhóm của Bác sĩ Trần Duy Hưng, rồi phía của anh Hoàng Đạo Thúy khuấy đảo.  Thường thường ở những cái giáo sư đã dạy mình trước, hướng dẫn, đó.  Nhưng hoàn toàn thật ra không có ai biết Cộng Sản là gì cả. Thành ra cứ thế, nghĩa là ảnh hưởng theo những người – trước hết là những người giáo sư dạy mình.

Thứ hai là bạn bè quyến rũ, chứ cũng cùng là một mục đích kháng chiến chống Pháp.  Thế nhiều người thì thật sự đó, nếu mà hiểu biết ra thì họ đã không theo Việt Minh.  Nhưng mà hồi đó chỉ hiểu là chỉ có chống Pháp, thành đứng vào hàng ngũ đó để chống Pháp, chứ cũng không hiểu là lý thuyết Cộng Sản hoặc Quốc Gia gì cả, đấy.

Tôi thì tôi nghĩ rằng nhờ cái giáo dục, mà hai nữa là nhờ cái phong trào chống Pháp của cái tổng khởi nghĩa của Việt Nam Quốc Dân Đảng đó, hun đúc cái tinh thần yêu nước của thanh niên, sinh viên hồi 40–45 nổi dậy.

NMH: Tức là anh khoe công của Quốc Dân Đảng? 

PQ: Cái công của Quốc Dân Đảng.

NMH: Khá nhiều trong việc…

PQ:  Khá nhiều trong việc đó đấy, mà cũng là cái công Quốc Dân Đảng đào luyện như thế, truyền thống cái tư tưởng, mà những cái tinh thần yêu nước đó, mà để cho Việt Minh sau đấy được lãnh, lãnh cả những cái lợi.

MH: Anh có nói Phan Anh tổ chức hai đoàn thể: một đoàn là Thanh niên Xã hội, một đoàn là Thanh niên Tiền tuyến.  Cái đoàn Thanh niên Tiền tuyến nó làm cái gì? 

PQ: Thưa anh, cái Thanh niên Tiền tuyến đó, họ hoạt động về cái phía tuyên truyền cho chính phủ, hướng dẫn lập tất cả những đoàn, đoàn ngũ hoá thanh niên, đấy là cái nhiệm vụ của Thanh niên Tiền tuyến. Và cái thanh niên, ngay Thanh niên Tiền tuyến đó, họ cũng đã có tổ chức cả những cả cái đoàn để đi vào Nam.

NMH: Để làm gì?

PQ: Để cũng là tổ chức những cái cái đoàn thanh niên như là của miền Bắc.  Với hai nữa là vào để vận dụng, để xin gạo ra cứu tế cho miền Bắc.  Đấy là cái đoạn của Thanh niên Tiền tuyến, dạ.

NMH: Thưa anh, như vậy là Phan Anh là một trong những vị Tổng trưởng, Bộ trưởng phải nói là hoạt động nhất…

PQ: Có tài và có uy tín.

NMH: Của Trần Trọng Kim đó phải không ạ?

PQ: Vâng.  Và của Trần Trọng Kim nghĩa là ông Phan Anh là người rất có tài.

NMH: Dạ, thưa anh có…

PQ: Mà thật sự yêu nước, ông Phan Anh có tư tưởng Quốc Gia.

NMH: Thế tại sao, thưa anh có một học giả Mỹ đã hỏi là: tại sao các đảng phái Quốc Gia lúc đó, không biết vận động những người như Phan Anh, để lấy luôn quyền của Chính phủ Trần Trọng Kim rồi thì nghĩa là phỗng tay trên của Cộng Sản?

PQ: Đấy cũng là cái e dè cố hữu của những cái lãnh tụ Quốc Gia hồi đó, cũng chỉ vì sợ rằng là nếu mà đi với Chính phủ Trần Trọng Kim tức là đi với Nhật.  Mà Nhật là phe trục đối kháng với Đồng Minh, mà hai nữa cái ngày đó coi như là tội nhân chiến tranh nữa.  Thế thành vì cái chuyện e dè đó mà đã từ khước những cái gì của Nhật.

NMH: Thế tại sao không phải là mình lãnh cái đó, mà mình cướp cái đó, cũng như bên Thái nó xảy ra rồi, nó đổi chính phủ thôi mà, thì đâu có sao?

PQ: Tôi thì tôi cũng nghĩ là cái tại, không hiểu là tại sao cái hồi đó mà các anh lại không nghĩ cái chuyện cướp lại chính quyền đó của Chính phủ Trần Trọng Kim.

Mà cái hồi đó thật sự cướp chính quyền dễ, thì tôi nghĩ rằng cái hồi đó mà cái người đứng thứ nhì sau Phan Kế Toại, tức là Bác sĩ Nguyễn Xuân Chữ là người Quốc Gia.  Bác sĩ Nguyễn Xuân Chữ thì lúc nào cũng sẵn sàng để cho đảng phái Quốc Gia nắm, cướp chính quyền.  Nhưng tôi không hiểu bởi vì cái lý do gì, mà hồi đó các vị lãnh tụ Quốc Gia của mình không nghĩ đến cái cái chuyện đó.

Nhưng mà tôi thì tôi nghĩ rằng cái vấn đề cái e dè – cũng vẫn là cái vấn đề e dè, dù có cướp chính quyền đi chăng nữa, thì cũng vẫn phải nằm lệ thuộc vào cái vấn đề viện trợ súng ống của Nhật Bản.  Và chỉ vì e dè, sợ cái chuyện đó, mà lỡ mất một cơ hội đó.

NMH: Thưa anh, cái hồi anh hoạt động như vậy đó, thì anh có được biết gì thêm, hay là anh có được nghe gì về các lãnh tụ của Việt Nam Quốc Dân Đảng, hay các lãnh tụ của đảng khác không, anh có nghe huyền thoại, hay một câu chuyện gì đặc biệt để tỏ ra hoặc là cái cá tính, hoặc là cái tài năng, hay là cái nhược điểm của vị lãnh tụ nào? 

PQ: Thưa, cái hồi đó thực sự chúng tôi nhập đảng, nó có một cái kỷ luật của đảng, cái kỷ luật đó là phục tùng các lãnh tụ.  Nhiều khi thật sự ra đó, hồi chúng tôi tuổi trẻ cũng rất hăng say, mà nhiều khi có thể biết cái sai của lãnh tụ, chúng tôi vẫn phải thi hành, đấy là kỷ luật của đảng, mà các đảng viên phải phục tùng.  Một trong những vấn đề mà cũng làm hư hại trong lĩnh vực cái thời đó.  Nếu mà cái thời đó, mà chúng ta đã ý thức cái vấn đề dân chủ, ta ý thức được vấn đề tập thể chỉ huy mà cá nhân phụ trách, thì tôi chắc rằng không đến nỗi ngày nay chúng ta phải sang nước Mỹ.  Thì một phần, tôi không dám kết tội, nhưng một phần cũng vì tất cả các lãnh tụ Quốc Gia nghĩ cho cái cá nhân của mình nhiều.

NMH: Cá nhân là sao, cá nhân tức là quyền lợi cá nhân hay là ý…

PQ: Cá nhân – không phải quyền lợi cá nhân, mà nó coi như là vấn đề anh hùng cá nhân: mình là nhất, mình có thể nếu mình đã được tôn lên làm đảng trưởng, thì mình có cái tất cả mọi thứ quyền để hạ lệnh xuống và dưới cứ phải làm.  Thì tôi nghĩ rằng khi mà cái quyết định cá nhân, thế nào cũng có sơ suất.  Nếu mà có mười cái ý kiến góp lại đó, thì chắc chắn nó sẽ sáng hơn một cái ý kiến của cá nhân.

NMH: Thưa anh, ở trong Quốc Dân Đảng – riêng trong Quốc Dân Đảng thì có một số người như là Vũ Hồng Khanh, như là Nguyễn Tường Tam.  Vậy thưa anh thì các ông có họp nhau lại để quyết định chung, hay là có thành một

cái Trung ương Đảng bộ không và có quyết định không?

PQ: Trung ương Đảng bộ thì có, thế nhưng ý nghĩ riêng tư thì cũng vẫn có.

NMH: Nhưng quyết định thì lấy theo kiểu nào?

PQ: Thì cái thuở tôi, tôi rất tiếc tôi không được sinh hoạt về cái Trung ương của Đảng, nhưng theo tôi biết đó thì có những cái quyết định cũng có được thảo luận với nhau.  Nhưng cũng có nhiều khi có những cái quyết định của cá nhân.  Bởi vì cái hồi đó đấu tranh thật sự ra nó cũng khó khăn, chứ không phải là dễ, mỗi người một nơi.  Nhưng mà ông này thì cái sự di chuyển cái hồi đó cũng rất khó khăn – vấn đề an ninh.  Dạ, nhiều khi đó, có khi là các ông, một số các anh ấy tụ tập ở chỗ tờ báo Thiết Thực như tờ báo Việt Nam ở 80 Quan Thánh, thì có một số thì bên chỗ cục bên làm việc – tôi nghĩ rằng nó không được quy mô trong cái vấn đề lãnh đạo hồi đó.  Thành ra mấy cái đoạn…

Là có cái chuyện thế này, chúng nó tổ chức, nó liên lạc thường xuyên với camp des travailleurs (trại lao động), nó đi operation (hành quân) về bị bắt, nó tống vào đấy.  Thế thành cái sự liên lạc vào thường xuyên. Mà nó giết người như thường, mà bây giờ nó đánh chết người, nó đem nó cho vào cái thùng rác đấy.  Nó đem ra, đem ra bãi Phúc Xá nó đổ. Thế ra couvrer (đậy lên) xong.

Cái tụi militaire (lính) của Tây đó, nó ra nó mới đào thấy đổ cả xương xiếc người các thứ.  Đấy là cái bằng chứng cụ thể là cái Nhà Tiền tôi tổ chức rất thẳng.  Tôi coi cái trại Tiền nhỏ mười mấy ngàn tù binh, tôi như là chef de camp (trưởng trại).  Tôi coi tôi sang bên tôi tổ chức cái một bọn, một cái để phát thanh, cái đài phát thanh của đài Hirondelle

NMH: Vâng, đài Pháp Á?

PQ: Vâng, đài Pháp Á đó, đài Hirondelle, “Tiếng nói tù binh”.  Trong tiếng nói có bắt những khai, những cái lời phản tỉnh của những cái anh đã bị bắt về mặt, trên mặt trận về.  Tôi quyến rũ họ trở về Quốc Gia, họ làm những cái đơn kêu gọi những anh em rã ngũ, rồi là viết truyền đơn ký, rồi máy bay của Pháp tới nó rải.  Thế tôi tổ chức mỗi tuần lễ hai lần phát thanh cho đài Pháp Á, đài Hirondelle gọi là “Tiếng nói tù binh” đó.

Thế rồi tôi tổ chức một đoàn văn nghệ của tù, để đi trình diễn cho các

trại.  Có lần năm 1953, tôi đã đem ra – cái đoàn đó ra Nhà Hát lớn trình diễn cho đồng bào coi, mà trong khi đó tôi vẫn là tù.  Đem cả một đoàn văn nghệ ra trình diễn ở đó.  Cái vở kịch tôi nhớ là ở trong tù viết.  Cái anh Nguyễn Hoài – anh Hoài Vân – anh thi sĩ – kịch sĩ, anh viết là cái vở “Người tù được tha”.  Đem ra trình diễn của Nhà Hát lớn Hà Nội. Và rất được đồng bào Hà Nội nghĩa là, nghĩa là ủng hộ hết mình, đó.

Thế sau kỳ đó, thì cái anh commandant (chỉ huy truởng) của camp nó đề nghị tha tôi ba lần đó, mà không – nó không chịu.  Tôi còn nhớ cái ngày là cái anh commandant Chauvez, là hắn phụ trách về guerre psychologique của Tây, chiến tranh tâm lý của Tây.  Vâng, thì nó cứ muốn nó giữ mình ở đấy, để làm việc không công cho nó, anh.  Nó cứ giữ, tôi không chịu.  Tôi bảo: không.  Thế thành thế thôi, nhất định tôi không làm.  Anh – một là bây giờ anh, tôi đã ấy đề nghị được tha.  Mà hai nữa là cái anh, một cái tôi làm đẹp nhất cho cái vấn đề tù binh của các anh là khi mà cái anh Chủ tịch của Hồng thập tự Quốc tế tới thăm cái camp và ông phát biểu một câu: Tôi từ trước tới nay, tôi đi, tôi chưa nhìn được cái camp nào mà ngăn nắp, mà trật tự, mà tốt như là cái trại này.  Đó, đấy là một cái phần thưởng về tinh thần như thế, mà bây giờ sếp camp đề nghị tha tôi, mà bây giờ phi lý ông cứ giữ tôi làm việc, tôi tôi không chịu chuyện đó.

Hồi đó đưa xem ông đại úy Phùng, tôi nhớ Phùng tức con ông Nguyễn Văn Vỹ đó, ông làm guerre psychologique với commandant Chauvez. Rồi ông bảo thôi, thế cố gắng, bây giờ ông sẽ tha, nhưng mà ngày phải tới vào trong đó làm việc, đó.  Thế thì cái ngày chính thức tôi tha thì tháng vào gần cái chuyện mà Điện Biên Phủ mất.  Tới ngày đó, hóa ra họ hoàn toàn, hồi đó thì Pháp đã bắt đầu hội nghị Trung Giá.  Bấy giờ mới hoàn toàn thôi, không phải làm việc trong camp.  Bởi nó bắt đầu trao đổi tù binh, đó.  Bấy giờ, tôi mới được về.  Đấy là cái mẩu đời làm việc, hoạt động diệt Cộng ngay trong tù.

Vâng, thế tôi nói anh nghe, còn cái vụ, mấy cái vụ mà Tây, cái tụi Tây nó không làm được, nó không khai thác được, tụi Cộng Sản thì ghê lắm.  Tôi đã chứng kiến rất nhiều cái vụ mà họ khai thác, nó tự tử hoặc là nó không khai, đánh thế nào nó cũng không khai.  Nhưng sau tôi, tôi bảo thôi, kệ mình trong này cũng phải diệt Cộng thì mình cũng vẫn phải làm.  Tôi mới lên tôi đề nghị với mấy anh, một anh trung uý Bernard ở đấy.  Thế các anh để tôi, tôi làm cho, việc đó tôi cũng biết, để tôi làm cho.

Thế bây giờ tất cả các cán bộ mà anh bắt được, tụi đặc công về – các anh cứ giam nó vào đấy, kệ tôi, tôi làm sao tôi làm, tôi khai thác cho anh.  Thế tôi lập theo các nhóm, bởi nó vào tù nó yên trí, thì nó nghĩ rằng khi mà nó vào tù, thì toàn các đồng chí của nó cả.  Thế tôi mới lập ngay cái ban đến hỏi thăm tù, thì bây giờ tỉ dụ nghĩa là cái thằng nghĩa là cán bộ thuộc đoàn, đoàn ấy thuộc đoàn 610, đoàn cán bộ đặc công nội thành.  Nó làm việc, nó vào nó hoạt động, rồi nó bị bắt.  Thế tôi vào, cho một anh em vào nằm, nói: bây giờ anh phải cấp tốc, nếu mà anh bị bắt thế này thì tín hiệu nào để mà ra vào cơ sở phải đào thoát hết đi chứ không thì địch bắt.  Nó cho mật hiệu, rồi nó đứng nó bắt.

Đấy những cái việc đó như thế mình làm ngay tại trong tù, mà tất cả nghĩa là, tôi khai thác không biết bao nhiêu.  Thành ra nó mất hết, đánh nó, nó cũng không khai, thành nó ghê lắm, mình phải lại dùng những cái kế hoạch của nó để mình đập chúng nó, đó.  Thế là những cái mẩu chuyện mà hồi ở trong tù của của Tây đó anh, vâng.

NMH: Như vậy tức là khi anh đi về, ở ngoại quốc về – ở Tàu mới về Việt Nam, thì thái độ của anh là không cộng tác với Tây.  Nhưng mà trong một cái phe Quốc Dân Đảng của anh đó, là cộng tác với chính quyền Việt Nam, nhưng mà sử dụng người ta, tức không cộng tác hết mình. Dùng người ta như phương tiện để thực hiện cái mục tiêu riêng của Quốc Dân Đảng?

PQ: Mục tiêu riêng của mình, dạ.

NMH: Mà cái mục tiêu đó là phá Cộng Sản có phải không anh?

PQ: Vâng, vâng.

NMH: Thế thì anh làm như vậy, thì anh thấy cái: thứ nhất đó là anh thấy cái chính sách của anh nó có như vậy, nó có thực tiễn không và anh hi vọng nó đạt đến mục đích như thế nào, cái kết quả anh muốn nó ra làm sao?

PQ: Dạ, thật sự ra đó thì cái hi vọng đạt được cũng biết nó khó lắm, thật hết sức khó.  Nhưng chúng tôi muốn rằng sau đấy chắc chắn rồi thì cái cộng tác của Việt Nam – Pháp mỗi ngày nó phải một khá hơn lên, cho tới khi nào đó, cái lực lượng của mình nó mạnh, thì rồi là mình có thể là mình cướp chính quyền hoặc là mình có những cái điều đình với tụi Tây nó trả lại những cái quyền lợi chính trị, những quyền lợi là độc lập cho phía Quốc Gia mình.

Thì tôi nghĩ rằng sau đây đó, thì tụi Tây nó cũng đã có cái ý định đó. Nó mới cho thành lập những cái đơn vị của Việt Nam, đó.  Thì trong những đơn vị thì rất nhiều anh em Đại Việt Quốc Dân Đảng, Duy Dân đều ở những đơn vị đó cả.

Vì thế cái ngày sắp sửa mà rút lui năm 54 vào Nam đó, chúng tôi không định đi, chúng tôi muốn ở lại, chúng tôi lập khu chiến chúng tôi làm. Và cái kế hoạch ngày đó coi như bị vỡ, chứ không thì có lẽ rằng là chúng tôi cũng ở lại chúng tôi chiến đấu.

NMH: Anh khi anh định ở lại thì ở lại với ai, có phải qua hệ thống của anh Đỗ Đình Đạo không?

PQ: Dạ, vâng.  Phải cái hệ thống anh Đạo – hồi đó là anh chỉ huy trưởng của Quân Thứ Lưu Động – GAMO (groupements administratifs mobiles opérationnels) đó.  Trong tay anh có đoàn GAMO đa số là Quốc Dân Đảng hết.  Thì cái đoàn GAMO đấy có bàn tính với nhau, khi cái đoàn GAMO đấy là muốn đi vận dụng quần chúng, tuyên truyền trong quần chúng. Bởi đoàn GAMO là Quân Thứ Lưu Động, phải đi các nơi, đi các nơi mà Quốc Gia chiếm đóng rồi, thì đi để chinh phục những cái đó, phát triển trong cái vấn đề quần chúng, để xây cái lực lượng của cách mạng sau đây.

Mà cái nhiệm vụ của cái đoàn, phía anh Đạo cũng như là anh chỉ huy lực lượng bán quân sự đó, thì anh cũng đã được anh em một số bàn với nhau là để anh Đỗ Đình Đạo sẽ là cái người mà khi liên lạc với tất cả những các sĩ quan Việt Nam của mình ở trong những cái đơn vị của Pháp.  Thế khi mà tổ chức những cái là mình tổ chức đó, thì bị Tây nó biết.  Trước đấy, chúng tôi định là thu, nói với anh em ở tất cả trong quân đội Pháp đó, giật lấy hết súng ống của Tây, để mà sử dụng.  Thì Tây nó biết thế nó thu hết súng ống.

Thế rồi cái vụ, xảy ra cái vụ mà anh Đạo anh bị đầu độc.  Thế thành ra cái chuyện cơ sở nếu mà không liên lạc được cái vùng tức là cái mạn Quảng Yên, Móng Cái đó, là sau một cái anh 54, mà khi di cư mình rút đi hết rồi, mà bị nổi dậy đánh Việt Minh là cái cờ sao trắng đó, là của ông Tạ Nguyên Khối, là một cái nơi xa quá mà không có liên lạc được.

NMH: Thế không đi nữa?

PQ: Thế là ông không đi nữa.  Ông cứ ở lại ông chiến đấu, nhưng cuối cùng thì ông cũng đi, cũng phải đi. Bởi vì lực lượng nó mạnh quá, mình không thể đấu được.  Dạ, thế là cái cái ý định của anh em chúng tôi.

NMH: Như vậy tức là cái ý định của anh không thành công là bởi vì ông Đạo.

PQ: Dạ.

NMH: Là cái người chủ chốt bị bị ám sát, à bị đầu độc đó. 

PQ: Vâng, cái người chủ chốt bị ám sát… Mới hai nữa là bị vỡ lỡ, cái kế kế hoạch bị vỡ, thành ra Tây nó thu hết súng lại, vâng.

NMH: Thế ông ông bị đầu độc thì có ai có nghi vấn, nghĩa là hay là có sự phỏng đoán ai giết ông Đạo không?

PQ: Thì dạo đó thì anh em cũng có tìm hiểu.  Thưa anh, thì biết thế này thôi: bà Thụy An thì bà thân cả Pháp lẫn Việt Cộng, có thể bà là một gián điệp đôi, có thể bà là gián điệp, mà cũng có khi bà có cái nhiệm vụ phải giết ông Đạo, hoặc là của Tây hoặc là của Việt gian.  Một cái người như anh Đạo còn dễ, dễ là cái mục tiêu cho cả Tây lẫn Cộng Sản.  Thế mà chỉ hẳn lên những là cái nghi vấn, nhưng mà nghi vấn tôi cũng không thể nào nắm được…

NMH: Thưa anh, anh cho tôi phép hỏi một vài câu hỏi có tính cách tổng kết đó.  Anh đã cho biết cái cuộc đời của anh đi qua nhiều cái giai đoạn lịch sử cho đến 54 rồi, thì bây giờ anh nhìn lại cái giai đoạn đó, thì nói chung về Việt Nam Quốc Dân Đảng thì anh thấy, theo anh, đạt được những thành quả gì?

PQ: Thưa, thật sự ra thành quả – chưa có một thành quả, chả có việc gì thành công, thất bại liên tục.  Dạ, từ trước tới nay.  Cái thứ nhất anh nhìn thấy đó, Quốc Dân Đảng chả bao giờ nắm được chính quyền cả, để mà thực thi những cái gì mình muốn cả.  Đấy là một cái thiệt thòi nhất.

Thứ hai nữa đó, con người cán bộ Quốc Dân Đảng đó, thưa anh mắc một cái cái bệnh, bệnh đó thì không biết dùng cái danh từ gì cho nó. Tức là trước hết là cái người cán bộ thật hết sức trung kiên, thiếu cái sự mà như tôi nói là cái sự tiến bộ. Thành thử ra cái hạ tầng cơ sở cũng dạng xây dựng rất vững, như là anh thấy khi vào 54 chúng tôi vào miền Trung chẳng hạn.  Cái cơ sở Quốc Dân Đảng khi ở Nam–Ngãi, một là Cộng Sản, hai là Quốc Dân Đảng đấu tranh từ suốt khi mà từ 54 cho tới 75, như Nam–Ngãi, Vĩnh Phú các nơi phân chia ranh giới rõ rệt cái vấn đề: một là Quốc Dân Đảng, hai là Cộng Sản, đó.  Nhưng có cái vấn đề lãnh đạo, thưa anh, nó không được thuần nhất.  Đến khi 54 mà vào tới miền Nam.

NMH: Thưa anh, anh cho tôi xin nhắc lại thế này.  Thì tôi tóm tắt là anh, theo anh nghĩ, thì thành quả là không có gì, thế anh tìm cái lý do tại sao có, không có thành quả đó.  Anh thấy là cán bộ thì rất là trung kiên phải không ạ, tổ chức hạ tầng cơ sở thì tốt? 

PQ: Rất vững chãi, dạ.

NMH: Nhưng mà anh nghĩ rằng là cái lãnh đạo phía trên đó bị phân hóa?

PQ: Lãnh đạo… phân hoá, vâng, dạ.  Đấy là một trong những yếu tố mà nó làm giảm cái sức mạnh của đảng, của hạ tầng cơ sở.

Dạ, chúng tôi vẫn thường nói, một số các anh em kể cả gọi chung là Quốc Dân Đảng.  Tôi nói nếu mà thật sự ba đảng của chúng ta mà hợp tác chặt chẽ thì ngang ngửa với Cộng Sản, chúng ta không chịu thua. Nếu mà dùng lý thuyết của Duy Dân chẳng hạn, dùng cán bộ một hạng ấy – cán bộ ấy của Đại Việt Quốc Dân Đảng, cơ sở của Quốc Dân Đảng, ba cái hợp lại chặt chẽ lại, chúng ta có mặt trận rất mạnh.  Nếu cả ba cái thật sự là hợp tác thì khỏi nói.  Nhưng cái điều mong muốn đó mình không đạt được.

Nhưng trong khi đó thì khi vẫn có cái ý định là làm sống lại cái Quốc Dân Đảng hồi đó, tức là cái sự đoàn kết.  Chúng tôi cũng lại có liên lạc với một số thành một cái nhóm Quốc Dân Đảng chung, để hoạt động chung với nhau.  Vâng, thì cái khi sang được bên này thì cũng vẫn tiếp tục cái công việc đó.  Một số anh bị kẹt lại ở Việt Nam.

Thành công thì tôi chấp nhận thì Quốc Dân Đảng chưa có cái gì hết là thành công cả, kể từ khi một cái cuộc bom tới cái việc 45 thất bại đấy, một số anh em chạy sang Trung Hoa.  Tới thời gian từ 45 cho tới 54, chúng tôi lại chạy vào miền Nam.  Có một số, tôi có nói chuyện với một số anh trẻ, thì anh em nói thì: các bác là người tiền phong tranh đấu, thì các bác nhiều cái kinh nghiệm, thì các bác chỉ cho.  Tôi có nói thẳng anh em rằng thật sự kinh nghiệm chúng tôi toàn kinh nghiệm thất bại chua cay.  Bây giờ có ước muốn là chỉ cho các anh em, để các anh em tránh những cái kiểu thất bại đó, để đừng bước vào những cái, cái vũng lầy thất bại đó, thế thôi.

Chứ còn thành công thực sự, cả cuộc đời chúng tôi tranh đấu, hoàn toàn là bị thất bại.  Thì tôi có nhắn nhủ các anh em trẻ, tôi bảo ngày xưa đó, ông Nguyễn Thái Học mới có hăm mấy tuổi – ông đã làm Đảng trưởng.  Tuổi các anh em bây giờ đó thì là phải làm nối tiếp cái sự nghiệp ấy đó.  Chúng tôi bây giờ già rồi, bây giờ bỏ đi.

Hai nữa, khi sang tới đất Huê Kỳ này, cái sự học hỏi của anh em, cái sự tiến bộ của anh em, cái phương thức làm việc khoa học của Huê Kỳ thì anh phải thâu nhập, để mà anh phát triển những cái gì trong hiện tại chứ.  Từ những lề lối làm việc, từ những cái tư tưởng nó lạc hậu rồi, thì anh em phải cố làm sao, anh em lấy những cái hay của người, để gom vào với những cái ý kiên quyết phục vụ dân tộc của mình, thì mình sẽ có, thế nào cũng có ngày các anh về nước, để chiếm lại nước.  Tôi thì tôi vẫn mong ước cái điều đó.

Vâng, tôi biết rằng cả cái cuộc đời này của chúng tôi, một số anh em chúng tôi cho tới ngày nay, sở dĩ mà còn phải làm việc cho tới ngày nay: cái thứ nhất, một lần đã thề trước bàn thờ Tổ Quốc là hi sinh thân thế mình cho Tổ Quốc.  Cái thứ hai, rất nhiều anh em đồng chí chúng tôi đã ngã gục từ thời năm 45, tôi thấy rất gần.  Nghĩ rằng những vong hồn của các anh em, lại nghĩ tới mình là những người còn lại để nối tiếp cái sứ mạng mà anh em đã thề nguyền với nhau.

Vì vậy chúng tôi cho tới ngày nay – tôi năm nay 67 tuổi rồi, đáng lẽ cái tuổi này là cái tuổi hòn non bộ, trà Tàu, mà tôi vẫn dấn thân.  Tôi có nói với các anh em trẻ: các anh em đi đến đâu, tôi ráng tôi theo các anh em đến đấy.  Tôi nói thành thật, 4/5 cuộc đời rồi, còn 1/5 nữa tôi xin hi sinh nốt, anh em đi đâu, tôi xin theo các anh em đến đấy.  Đấy là một cái điều mà tôi hứa để các anh em trẻ mà muốn làm một cái gì cho đất nước.

NMH: Anh, trong bao nhiêu năm anh hoạt động như vậy, có cái gì làm cho anh hối tiếc nhiều nhất không?

PQ: Dạ, thưa anh.  Thì những cái hối tiếc của mình…

NMH: Anh thấy là có toàn là thất bại cả, thì anh có thấy phiền lòng hay là có cái gì để…

PQ: Dạ, phiền… nhiều lúc thật sự là bất đắc chí chứ anh.  Nhưng mà nghĩ rằng, cái thứ nhất mình không có tài, thành ra cái chuyện đó, tuy rằng mình – tâm mình thật nhưng mà tài tôi chưa có.  Thật sự phải nhận cái điểm đó, mình chỉ biết làm theo cái tâm thật của mình.  Cái thứ hai nữa, thật sự là cái người, con người Quốc Gia, làm việc tình cảm nhiều, phải lụy về tình cảm mà cái phần ý thức không có.

NMH: Thế anh cho là không cứng rắn?

PQ: Dạ.

NMH: Không đủ cứng rắn?

PQ: Không đủ cứng rắn.  Mà thứ hai nữa, cái lề lối làm việc của họ anh nó như thế, già rồi có hơi chút bảo thủ.  Rồi cái quan niệm của đảng cũng vậy, sống lâu lên lão làng, nguyên một cái tư tưởng như thế là cản bước tiến của những cái người trẻ.  Và trong khi nói chuyện với tất cả các anh em cùng lứa tuổi, chúng tôi cũng nói thế này: chúng ta già rồi, chúng ta lạc hậu rồi, chí chúng ta cùn rồi, sức chúng ta còn, làm sao cố hết sức nghĩa là đẩy cá nhân trẻ lên, để họ nối tiếp những cái công việc của chúng mình đã không hoàn tất được, dạ.

NMH: Thưa anh, theo ý của anh là nếu thực sự đó, ba đảng hợp lại, lấy lý thuyết của Duy Dân, lấy cán bộ cơ sở của Quốc Dân Đảng, cán bộ cao cấp trung ương…

PQ: Lấy cán bộ coi như là chỉ là cao cấp trung ương, hành chánh với các thứ… của Đại Việt.

NMH: Của Đại Việt thì là mình cũng một chín, một mười với Cộng Sản. Nhưng mà cái chuyện đã được thực hiện năm 1945 là ba đảng đã hợp nhất rồi?

PQ: Thưa, thật sự ra đó, cái sự hợp tác hồi đó, tôi nghĩ rằng là nó cũng chưa thật sự được chặt chẽ như cái điều mình mong muốn, chưa thật sự chặt chẽ.  Mà hai nữa phải đối đầu, khi ở ngoại quốc về, phải đối đầu với cái lực lượng nó quá mạnh, thành cũng không, chưa đủ cái lực để mà nghĩa là gọi là hoàn thành cái cái nội bộ của Quốc Dân Đảng, vâng, dạ.  Thế thành ra là, tôi thì tôi có một cái ước vọng cuối cùng, mà tôi biết là khó thực hiện được, là sau đây trở về quê hương, vâng, gửi cái thân xác tàn tệ ở trên đất quê hương.  Nhưng mà tôi nghĩ rằng cái điều đó… khi xưa đó khi chúng tôi sang Trung Hoa, hồi thì chúng tôi cũng còn trẻ, thì lúc nào cũng nghĩ là về nước thật sự.  Nhưng bây giờ tôi thấy không hy vọng thật sự.

NMH: Đường về xa ngàn dặm!

PQ: Có lẽ là đường về quá xa nhưng mà tôi tôi thì lúc nào tôi cũng tin rằng thế nào rồi cái thế hệ sau cũng sẽ về được, dạ.  Nhưng nếu mà thật sự có những người lãnh đạo trẻ mà hăng say, mà tâm thành, thiện chí, ra để mà xây dựng, mà để đấu tranh thì tôi nghĩ rằng các anh em có những cái ưu điểm để về nước.  Và thật sự tôi nghĩ rằng hiện tại chúng ta có chính nghĩa, chúng ta là người có chính nghĩa hiện tại.

NMH: Anh nghĩ rằng ngày xưa mình có chính nghĩa không, mình có chính nghĩa chứ?

Q: Thưa, ngày xưa mình cũng có chính nghĩa. Thế nhưng mà mình cũng mắc một cái chuyện là mình cũng vọng ngoại.  Ngày xưa thật sự thì Việt Nam Quốc Dân Đảng thì chỉ trông cậy vào Tàu, ấy chỉ trông cậy bên ngoài.  Nhưng bây giờ hoàn toàn mình, cái chính nghĩa về mình.  Thưa anh, thì anh thấy đó cái cuộc chiến của Việt Nam, hồi Pháp thì do Pháp đẻ ra một cái số mà thân Tây để thừa hành cái của họ.

Hồi Mỹ thì cũng vậy.  Mình là cái người đảng phái Quốc Gia, mà kẻ thù mình cả Cộng Sản lẫn Quốc Gia.  Rồi thì anh bảo cái từ khi tức mình là nạn nhân, mình là người Quốc Gia mà nhiều khi nạn nhân cả Quốc Gia.  Như thời các ông Diệm chẳng hạn, khủng bố đạn bắn vô phái Quốc Gia.  Hồi Đệ Nhị Cộng Hòa – ông Thiệu cũng vậy.  Thôi thì lúc nào mình cũng là nạn nhân nhưng bây giờ thoát ra về đây rồi.  Mình có cái chính nghĩa thì mình làm được.

Mà tôi nghĩ rằng đó, thằng Cộng Sản trước mình đó, nó dựa vào quần chúng, nó dùng để nó cướp chính quyền, nó thắng mình.  Thì bây giờ cái điểm đó nó không có nữa.  Thì bây giờ cả hai miền Nam – Bắc, tôi nghĩ là 85% người ta – quần chúng đã bất mãn cái chế độ Cộng Sản. Thời gian, thời điểm này là thời điểm của mình, phải biết khai thác, để nghĩa làm sao mà cố gắng các số các anh em trẻ, mà các quý anh là những người mà nối tiếp giữa cái thế hệ già nua và cái thế hệ trẻ.  Các anh cố gắng thúc đẩy các anh em.

NMH: Thưa anh cái cái tapes này đó, về sau sẽ để vào Thư viện Quốc Hội để 

cho người ta nghiên cứu.  Thì đây là cái để cho một cái, giống như là một sử liệu của lịch sử về sau này đó.  Thì nhân dịp này, anh có, có thấy rằng anh muốn nói, nhắn nhủ hay muốn nói cái gì riêng về vai trò Quốc Dân Đảng, cái đảng mà anh đã theo và hoạt động lâu năm đó.  Có cái gì mà anh nghĩ rằng là người ta, lịch sử đó, cho đến giờ phút này nói oan cho Quốc Dân Đảng, có cái gì mà anh muốn làm sáng tỏ không thì xin anh cho biết?

PQ: Dạ, thưa anh.  Thì cái vấn đề thật sự ra cái Quốc Dân Đảng đó, thì tôi nghĩ rằng xưa đến nay, nhất là các cán bộ của Quốc Dân Đảng tôi không làm cái điều gì lầm lỗi với đất nước.  Các cán bộ Quốc Dân Đảng đó đã hi sinh quá nhiều cho đất nước, mà cái không được hưởng một cái gì cả, đó.  Thì tôi nghĩ rằng là tôi, chúng tôi không hối tiếc gì cả.  Mà chúng tôi chỉ tiếc rằng là không làm tròn một cái nhiệm vụ của một đảng viên Quốc Dân Đảng, để mà giành lại những cái cho dân tộc, đem lại đất nước cái sự hạnh phúc cho dân tộc.  Đấy là cái điểm hối tiếc của chúng tôi.

NMH: Thưa anh, có một số sử gia Tây phương – họ cho rằng, sở dĩ mà các đảng phái Quốc Gia, trong đó dĩ nhiên là có cả Quốc Dân Đảng bị thất bại trước cái Cộng Sản đó, là bởi vì đảng phái Quốc Gia đó…

PQ: Thiếu thành phần!

NMH: Thành phần – không phải.  Thành phần phần lớn là thị thành tiểu tư sản và muốn bảo vệ cái quyền lợi hiện tại, tức là phần tử có tính cách bảo thủ và bảo vệ cái gọi là status quo (nguyên trạng) đó, chứ không muốn thay đổi, không muốn làm cách mạng.  Mà trong khi đó thì không khí cách mạng bừng bừng trong đất nước, thì anh thất bại là bởi vì không đi hợp lòng dân, anh nghĩ sao về cái chỉ trích này? 

PQ: Dạ, thưa anh.  Phải nói như thế này, cái nói rằng là cái Quốc Dân Đảng không hợp lòng dân thì cũng không đúng, cái chuyện đó cái vấn đề họ sai.  Bởi những cái thành phần xưa của Quốc Dân Đảng phát triển, thì nếu có một cuộc cách mạng võ trang thì bắt buộc là phải có trong cái vấn đề quân sự.  Thì Quốc Dân Đảng đã phát triển ngay trong hàng ngũ lính nằm trong các ấy của Pháp đó thành các bộ phận nghĩa là chính yếu.

Ngoài ra khi cái mà lớp lớp là cái vấn đề nông dân, thì Quốc Dân Đảng cũng đã phát triển vào cái vấn đề nông dân khá đông.  Thứ ba nữa là phát triển một cái giới mà được nhiều khá nhiều hồi đó, cái thời thời về cái thời điểm đó, được nhiều quần chúng yểm trợ là cái giáo viên. Là quân sư phụ thì nghĩa là vào ngày xưa thì các giáo viên mình nó dễ có ảnh hưởng.  Thì tôi nghĩ đấy là những cái vấn đề mà Quốc Dân Đảng cũng đã nghĩ tới cái vấn đề mà phát triển, mà trong những tất cả các giới của dân tộc.  Đấy, thành ra tôi nghĩ là là cũng không cứ là phải bảo vệ một cái giới thí dụ như là tiểu tư sản, hoặc là trí thức.  Bằng chứng là công tác nông dân.  Đó những cái chuyện đó là họ chuyện sai, dạ.

NMH: Thưa anh, anh nói đó là giai đoạn 30?

PQ: Dạ 30.

NMH: Về sau 45 thì sao, có như vậy không?

PQ: Dạ, thưa anh. 45 – thì cái thời gian của 45 nó quá nhanh.  Tuy rằng trong những chính sách mà phát triển, thì cái hồi 45 thật sự đặt nặng vào thanh niên, thanh niên và sinh viên – là cái cái nòng cốt của Quốc Dân Đảng.  Nếu đi vào với quần chúng, thì thưa anh, bấy giờ cũng bị Cộng Sản nó ngăn chặn.  Cái vấn đề của mình phát triển ra với quần chúng, thì bằng chứng ngay là ở dân Hà Nội, anh thấy nghĩa là tất cả những cái sự mà tuyên truyền của mình đó, đều bị Cộng Sản nó phá hoại.

Mặc dầu có những buổi phát thanh của chúng tôi ở Ngũ Xã, có những buổi phát thanh của chúng tôi ở Quan Thánh, rất đông đồng bào tới nghe.  Vâng, nó tới nó giả công an, nó giải tán.  Vô đây thì những cái hoạt động trên của Quốc Dân Đảng, thì chúng tôi cũng nhắm vào cái hạ tầng cơ sở là đồng bào nghĩa là nông dân.  Đó là những cái giới mà mình biết là chịu những nhiều cái sự bất công nhất, thì lấy cũng vẫn là cái nòng cốt của Quốc Dân Đảng phát triển các hạ tầng cơ sở sau là năm 54 cũng vậy.

NMH: Dạ, tôi xin cảm ơn anh.

PQ: Dạ