Cuộc chiến đổi mới sáng tạo: Nước Mỹ đang thui chột lợi thế công nghệ

Christopher Darby và Sarah Sewall, Foreign Affairs

Kể từ những ngày đầu của Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ đã dẫn đầu thế giới về công nghệ. Trong suốt thời được coi là “thế kỷ của Hoa Kỳ”, đất nước này đã chinh phục không gian, sáng tạo Internet và sáng tạo ra iPhone cho thế giới. 

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Trung Quốc đã thực hiện một nỗ lực ấn tượng để khẳng định vị trí dẫn đầu về công nghệ, đầu tư hàng trăm tỷ đô la vào robot, trí tuệ nhân tạo, vi điện tử, năng lượng xanh, v.v. 

Washington có xu hướng coi các khoản đầu tư công nghệ khổng lồ của Bắc Kinh chủ yếu là về mặt quân sự, nhưng khả năng quốc phòng chỉ là một khía cạnh của sự cạnh tranh giữa các cường quốc ngày nay. Bắc Kinh đang chơi một trò chơi phức tạp hơn, sử dụng đổi mới công nghệ như một cách để tiến tới các mục tiêu của mình mà không cần phải dùng đến chiến tranh. 

Các công ty Trung Quốc đang bán cơ sở hạ tầng không dây 5G trên khắp thế giới, khai thác kỹ thuật sinh học tổng hợp để tăng cường nguồn cung cấp thực phẩm và chạy đua để chế tạo các vi mạch nhỏ hơn và nhanh hơn, tất cả đều nhằm tăng cường sức mạnh của Trung Quốc.

Trước động lực công nghệ của Trung Quốc, các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ đã kêu gọi chính phủ hành động nhiều hơn để duy trì sự dẫn đầu của Hoa Kỳ. Phần lớn những tư duy phổ biến để đạt được mục tiêu này đều khá là hợp lý: tăng cường chi tiêu R & D, giảm bớt các hạn chế về thị thực để thu hút tài năng quốc tế và phát triển thêm nhân tài trong nước, đồng thời xây dựng quan hệ đối tác mới với ngành công nghiệp trong nước và với bạn bè, đồng minh ở nước ngoài. 

Nhưng vấn đề thực sự của Hoa Kỳ còn sâu hơn thế nhiều: nhận thức thiếu sót trong việc xác định công nghệ nào là quan trọng và thiếu hiểu biết về cách thúc đẩy cho chúng phát triển. Khi an ninh quốc gia đảm nhận các khía cạnh mới và sự cạnh tranh giữa các cường quốc diễn ra trong các lĩnh vực khác nhau, tư duy và chính sách của chính phủ đã không theo kịp. Khu vực tư nhân cũng không có khả năng tự đáp ứng mọi nhu cầu công nghệ liên quan đến an ninh của đất nước.

Trong một môi trường như vậy, Washington cần phải mở rộng tầm nhìn và hỗ trợ nhiều loại công nghệ hơn. Nó không chỉ cần hỗ trợ những công nghệ có ứng dụng quân sự rõ ràng, chẳng hạn như máy bay siêu thanh, điện toán lượng tử và trí tuệ nhân tạo, mà còn cả những công nghệ truyền thống được coi là dân sự về mặt bản chất, chẳng hạn như vi điện tử và công nghệ sinh học. Washington cũng cần giúp các công nghệ phi quân sự quan trọng thực hiện quá trình chuyển đổi thành công sang thương mại, hỗ trợ tài chính những lĩnh vực mà khu vực tư nhân sẽ không muốn tham gia.

Những thử thách đối với sự sáng tạo của nước Mỹ

Trong những thập kỷ đầu của Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ đã chi hàng tỷ đô la để mở rộng đáng kể cơ sở hạ tầng khoa học của mình. Ủy ban Năng lượng Nguyên tử, được thành lập vào năm 1946, đảm nhận trách nhiệm đối với các phòng thí nghiệm thời chiến đã đi tiên phong trong vũ khí hạt nhân, chẳng hạn như Phòng thí nghiệm Quốc gia Oak Ridge, trụ sở của Dự án Manhattan, và tiếp tục tài trợ cho các trung tâm nghiên cứu hàn lâm, chẳng hạn như Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Livermore. Bộ Quốc phòng, được thành lập năm 1947, được cấp ngân sách nghiên cứu khổng lồ của riêng mình, cũng như Quỹ Khoa học Quốc gia, được thành lập năm 1950. Sau khi Liên Xô phóng vệ tinh Sputnik, vào năm 1957, Washington thành lập Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Quốc gia, hay NASA , để giành chiến thắng trong cuộc đua không gian, cũng như cơ quan sẽ trở thành Cơ quan quản lý các Dự án Nghiên cứu Quốc phòng Tiên tiến, được giao nhiệm vụ ngăn chặn không để nước Mỹ rơi vào tình trạng bất ngờ trước sáng tạo công nghệ của nước khác trong tương lai. Đến năm 1964, nghiên cứu và phát triển chiếm 17% tổng chi tiêu liên bang.

Hợp tác chặt chẽ với các viện đại học và các công ty, chính phủ đã tài trợ cho nhiều loại nghiên cứu cơ bản – tức là những nghiên cứu không có mục tiêu ích dụng cụ thể. Mục tiêu là xây dựng nền tảng công nghệ, chủ yếu được định nghĩa là khả năng phòng thủ thông thường và hạt nhân, để đảm bảo an ninh của đất nước. Nghiên cứu đã chứng minh thành công đáng kinh ngạc. Đầu tư của chính phủ đã tạo ra những năng lực tiên tiến giúp củng cố ưu thế quân sự của Hoa Kỳ, từ máy bay phản lực siêu thanh, tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân đến tên lửa dẫn đường. Về phần mình, khu vực tư nhân phải tận dụng tài sản trí tuệ cơ bản, biến các cơ sở năng lực nền tảng trở thành sản phẩm và biến các sản phẩm thành những công ty. 

Các công nghệ hỗ trợ GPS, túi khí, pin lithium, màn hình cảm ứng, nhận dạng giọng nói — tất cả đều được khởi đầu nhờ đầu tư của chính phủ.

Tuy nhiên, theo thời gian, chính phủ đã đánh mất vị trí dẫn đầu trong đổi mới. Năm 1964, chính phủ Hoa Kỳ đã chi 1,86% GDP cho R & D, nhưng đến năm 1994, tỷ lệ đó đã giảm xuống 0,83%. Trong cùng thời kỳ đó, đầu tư R & D của các công ty Hoa Kỳ tính theo phần trăm GDP đã tăng gần gấp đôi. Những con số chỉ nói lên một nửa câu chuyện. Trong khi phần lớn đầu tư vào R & D của chính phủ là nhằm tìm kiếm những khám phá mới, thay đổi cuộc chơi, thì R & D của công ty chủ yếu được dành cho sự đổi mới để tạo thêm các giá trị gia tăng. Khu vực tư nhân nhận ra là công thức để tăng doanh thu nằm ở sự mở rộng các sản phẩm hiện có, bổ sung thêm chức năng, hoặc tạo ra thứ gì đó nhanh hơn, nhỏ hơn, hoặc tiết kiệm năng lượng hơn. Các công ty tập trung vào các công nghệ gần hơn, với hứa hẹn doanh thu thương mại, thay vì các lĩnh vực nghiên cứu rộng, có thể mất nhiều thập kỷ để có kết quả.

Càng ngày, R & D sáng tạo nhất không phải diễn ra trong phòng thí nghiệm của các tập đoàn lớn mà ở các công ty khởi nghiệp do tư nhân tài trợ, nơi các nhà đầu tư mạo hiểm sẵn sàng chấp nhận rủi ro nhiều hơn. 

Các công ty đầu tư mạo hiểm hiện đại, tức những công ty nắm quan hệ đối tác, đầu tư vào các công ty ở giai đoạn đầu, đã xuất hiện lần đầu vào những năm 1970, dẫn đến những thành công ở giai đoạn sớm như Apple và Microsoft, nhưng phải đến bong bóng dot-com những năm 1990, phong cách đầu tư này mới thực sự cất cánh. 

Nếu giai đoạn đầu của hoạt động gia công phần mềm R & D là từ các phòng thí nghiệm của chính phủ đến các công ty Mỹ, thì đây là giai đoạn thứ hai: tách khỏi các doanh nghiệp lớn và hướng tới các công ty khởi nghiệp nhỏ. Các công ty lớn bắt đầu chi tiêu ít hơn cho R & D nội bộ và nhiều hơn vào những gì họ gọi là “phát triển công ty” hoặc mua lại các công ty nhỏ hơn, được hỗ trợ bởi các công nghệ đầy hứa hẹn.

Sự trỗi dậy của chủ nghĩa đầu tư mạo hiểm đã tạo ra rất nhiều của cải, nhưng nó không nhất thiết phải làm tăng lợi ích của Hoa Kỳ. Các công ty đầu tư mạo hiểm được đánh giá bởi khả năng tạo ra lợi nhuận vượt trội trong vòng 10 năm. Điều đó khiến họ ít quan tâm đến những thứ như vi điện tử, một lĩnh vực sử dụng nhiều vốn, nơi lợi nhuận đạt được sau nhiều thập kỷ hơn nhiều năm và quan tâm nhiều hơn đến các công ty phần mềm, vốn cần ít vốn hơn để hoạt động. Vấn đề là các công ty nhận được nhiều vốn đầu tư mạo hiểm nhất ít có khả năng theo đuổi các ưu tiên an ninh quốc gia. Khi công ty đầu tư mạo hiểm Accel của Mỹ trúng lớn bằng cách đầu tư sớm vào Rovio Entertainment, công ty trò chơi điện tử Phần Lan nắm giữ ứng dụng di động Angry Birds, đây có thể là một chiến thắng cho công ty, nhưng điều đó không làm Hoa Kỳ thêm quan tâm.

Trong khi đó, nguồn tài trợ của chính phủ cho nghiên cứu tiếp tục giảm so với GDP và chi tiêu R&D trong khu vực tư nhân. Bộ Quốc phòng vẫn giữ được nguồn tài trợ nghiên cứu liên bang lớn nhất duy nhất, nhưng về tổng thể thì ít tiền hơn và nó trở nên phân tán hơn giữa các cơ quan và bộ phận khác nhau, mỗi cơ quan theo đuổi các ưu tiên riêng của mình trong trường hợp không có chiến lược quốc gia. 

Khi các nhà nghiên cứu giỏi nhất bị thu hút vào khu vực tư nhân, kỹ năng và tri thức chuyên môn khoa học nội bộ của chính phủ bị suy giảm. Một khi các mối quan hệ chặt chẽ giữa các công ty tư nhân và Washington cũng bị ảnh hưởng, vì chính phủ liên bang không còn là khách hàng chính của nhiều công ty sáng tạo nhất. Các cơ quan của chính phủ Hoa Kỳ hiếm khi là những người đầu tiên mua công nghệ tiên tiến, và các công ty khởi nghiệp nhỏ hơn thường thiếu các nhà vận động hành lang và luật sư cần thiết để bán nó cho chính phủ.

Toàn cầu hóa cũng tạo ra một mối quan hệ giữa các tập đoàn và chính phủ. Trong bối cảnh quốc tế, thị trường Mỹ có vẻ ít chiếm ưu thế hơn, với thị trường tiêu dùng khổng lồ Trung Quốc tạo ra một lực kéo đặc biệt mạnh mẽ. Các công ty bây giờ phải nghĩ xem hành động của họ có thể trông như thế nào đối với khách hàng bên ngoài Hoa Kỳ. Ví dụ, Apple đã từ chối mở khóa iPhone cho FBI, một quyết định có lẽ đã nâng cao thương hiệu của hãng trên toàn thế giới.

Vấn đề phức tạp hơn nữa, chính sự đổi mới đã làm thay đổi hiểu biết truyền thống về công nghệ an ninh quốc gia. Càng ngày, công nghệ càng trở thành “lưỡng dụng”, nghĩa là trở thành nền tảng cho cả lĩnh vực dân sự và quân sự. Điều đó đã tạo ra những lỗ hổng mới, chẳng hạn như lo ngại về an ninh của chuỗi cung ứng vi điện tử và mạng viễn thông. Tuy nhiên, ngay cả khi các công nghệ dân sự ngày càng phù hợp với an ninh quốc gia, chính phủ Hoa Kỳ đã quan tâm nhận trách nhiệm đối với chúng. Khu vực tư nhân đã và đang đổi mới với tốc độ nhanh chóng mà chính phủ hầu như không thể theo kịp. Tổng hợp lại, tất cả những xu hướng này đã dẫn đến một tình trạng đáng lo ngại: lợi ích của khu vực tư nhân và chính phủ đang xa nhau hơn bao giờ hết.

Nguồn năng lượng từ Trung Quốc

Những thay đổi theo chiều hướng đi xuống trong đổi mới sáng tạo công nghệ của Mỹ sẽ ít trở thành vấn đề quan trọng hơn, nếu thế giới vẫn duy trì trạng thái đơn cực. Nhưng, thay vào đó, điều này xảy ra cùng với sự trỗi dậy của một đối thủ địa chính trị. Trong hai thập kỷ qua, Trung Quốc đã phát triển từ một quốc gia chủ yếu ăn cắp và bắt chước công nghệ, thành một quốc gia giờ đây cũng cải tiến và thậm chí đi tiên phong. 

Đây không phải là một sự ngẫu nhiên. Nó là kết quả của sự tập trung có chủ đích và lâu dài của nhà nước. Trung Quốc đã đầu tư ồ ạt vào R & D, với tỷ trọng chi tiêu công nghệ toàn cầu tăng từ dưới 5% năm 2000 lên hơn 23% vào năm 2020. Nếu xu hướng hiện tại tiếp tục, Trung Quốc dự kiến ​​sẽ vượt Mỹ về mức chi tiêu như vậy vào năm 2025.

Trọng tâm của Trung Quốc là chiến lược “kết hợp quân sự-dân sự”, một nỗ lực phối hợp nhằm đảm bảo sự hợp tác giữa khu vực tư nhân và ngành công nghiệp quốc phòng. 

Ở cấp quốc gia, cấp tỉnh và địa phương, nhà nước ủng hộ các nỗ lực của các tổ chức quân đội, doanh nghiệp nhà nước, công ty tư nhân và doanh nhân. Hỗ trợ có thể dưới dạng tài trợ nghiên cứu, chia sẻ dữ liệu, các khoản vay do chính phủ hậu thuẫn hoặc các chương trình đào tạo. Nó thậm chí có thể đơn giản như việc cung cấp đất hoặc không gian văn phòng; chính phủ đang tạo ra những đô thị hoàn toàn chỉ dành riêng cho đổi mới sáng tạo.

Đầu tư của Trung Quốc vào công nghệ 5G cho thấy quy trình hoạt động như thế nào trong thực tế. Thiết bị cho 5G tạo thành xương sống của cơ sở hạ tầng mạng di động của một quốc gia, và công ty Trung Quốc Huawei đã nổi lên như một công ty hàng đầu thế giới về kỹ thuật và bán thiết bị này – cung cấp các sản phẩm chất lượng cao với giá thấp hơn các đối thủ Phần Lan và Hàn Quốc. 

Công ty Huawei đã được thúc đẩy bởi sự hỗ trợ lớn của nhà nước — theo thống kê của The Wall Street Journal, khoảng 75 tỷ đô la trong các khoản giảm thuế, trợ cấp, cho vay và chiết khấu đất đai. Huawei cũng đã được hưởng lợi từ Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường của Trung Quốc, vốn cung cấp các khoản vay hào phóng cho các quốc gia và các công ty Trung Quốc để tài trợ cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng.

Các khoản đầu tư lớn của nhà nước vào trí tuệ nhân tạo cũng đã được đền đáp. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc hiện xuất bản nhiều bài báo khoa học trong lĩnh vực đó hơn Mỹ. Một phần của thành công này là kết quả của việc tài trợ, nhưng một thứ khác đóng một vai trò lớn: quyền truy cập vào lượng dữ liệu khổng lồ. Bắc Kinh đã thúc đẩy sự trỗi dậy của các đại công ty thu thập thông tin vô tận về người dùng của họ. Chúng bao gồm Alibaba, một gã khổng lồ thương mại điện tử; Tencent, công ty đã phát triển ứng dụng WeChat đa năng; Baidu, khởi đầu là một công cụ tìm kiếm nhưng giờ đây cung cấp một loạt các sản phẩm trực tuyến; DJI, công ty thống trị thị trường thiết bị bay không người lái thương mại; và SenseTime, cung cấp công nghệ nhận dạng khuôn mặt cho mạng giám sát video của Trung Quốc và được cho là công ty trí tuệ nhân tạo có giá trị nhất thế giới. Theo luật, các công ty này được yêu cầu hợp tác với nhà nước vì mục đích tình báo, một nhiệm vụ rộng rãi gần như chắc chắn được sử dụng để buộc các công ty chia sẻ dữ liệu vì nhiều lý do khác.

Thông tin đó ngày càng liên quan đến những người sống bên ngoài Trung Quốc. Các công ty Trung Quốc đã tạo ra một mạng lưới toàn cầu gồm các ứng dụng thu thập dữ liệu thu thập thông tin cá nhân của người nước ngoài về tài chính, lịch sử tìm kiếm, vị trí của họ, v.v. Ví dụ: những người thực hiện thanh toán di động thông qua một ứng dụng Trung Quốc có thể chuyển dữ liệu cá nhân của họ qua Thượng Hải và bổ sung vào kho kiến ​​thức ngày càng tăng của Trung Quốc về công dân nước ngoài. Thông tin như vậy chắc chắn giúp chính phủ Trung Quốc dễ dàng theo dõi một quan chức phương Tây mắc nợ, người có thể bị thuyết phục làm gián điệp cho Bắc Kinh hoặc một nhà hoạt động Tây Tạng đã tị nạn ở nước ngoài.

Sự khao khát dữ liệu của Trung Quốc kéo dài đến một số thông tin cá nhân có thể tưởng tượng được: DNA của chính chúng ta. Kể từ khi đại dịch covid-19 bắt đầu, BGI – một công ty giải trình tự gen của Trung Quốc khởi đầu là một nhóm nghiên cứu do chính phủ tài trợ – đã thành lập khoảng 50 phòng thí nghiệm mới ở nước ngoài được thiết kế để giúp các chính phủ xét nghiệm vi rút. Trung Quốc có lý do chính đáng để xây dựng các phòng thí nghiệm này, nhưng họ cũng có một hồ sơ xấu xí về việc cưỡng bức thu thập dữ liệu DNA của người Tây Tạng và người Duy Ngô Nhĩ, như một phần trong nỗ lực giám sát các nhóm thiểu số này. Do BGI điều hành thư viện dữ liệu gen quốc gia của Trung Quốc, có thể hình dung rằng thông qua thử nghiệm BGI, điểm đến cuối cùng của dữ liệu sinh học của người nước ngoài có thể chính là những kho lưu trữ đó.

Thật vậy, Trung Quốc đã thể hiện sự quan tâm lớn đến công nghệ sinh học, ngay từ thời nước này vẫn chưa đuổi kịp Hoa Kỳ. Kết hợp với sức mạnh tính toán khổng lồ và trí tuệ nhân tạo, những đổi mới trong công nghệ sinh học có thể giúp giải quyết một số thách thức khó khăn nhất của nhân loại, từ bệnh tật và nạn đói đến sản xuất năng lượng và biến đổi khí hậu. Các nhà nghiên cứu đã làm chủ công cụ chỉnh sửa gen CRISPR, cho phép họ trồng lúa mì chống lại bệnh tật và đã quản lý để mã hóa video trong DNA của vi khuẩn, nâng cao khả năng của một phương pháp lưu trữ dữ liệu mới, hiệu quả về chi phí. Các chuyên gia về sinh học tổng hợp đã phát minh ra một phương pháp mới để sản xuất nylon — bằng các vi sinh vật được biến đổi gen thay vì hóa dầu. Các tác động kinh tế của cuộc cách mạng công nghệ sinh học sắp tới thật đáng kinh ngạc: Viện McKinsey Global đã ước tính giá trị của nhiều ứng dụng tiềm năng của công nghệ sinh học lên tới 4 nghìn tỷ đô la trong vòng 10 đến 20 năm tới.

Tuy nhiên, giống như tất cả các công nghệ mạnh mẽ khác, công nghệ sinh học có một mặt tối. Chẳng hạn, không thể tưởng tượng được rằng một kẻ độc ác nào đó có thể tạo ra một vũ khí sinh học nhắm vào một nhóm dân tộc cụ thể. Đối với những câu hỏi gây tranh cãi – chẳng hạn như mức độ thao túng bộ gen người có thể chấp nhận được – các quốc gia sẽ chấp nhận các mức độ rủi ro khác nhau, nhân danh sự tiến bộ và có những quan điểm đạo đức khác nhau. Quốc gia dẫn đầu sự phát triển của công nghệ sinh học sẽ là quốc gia định hình sâu sắc nhất các quy chuẩn và tiêu chuẩn xung quanh việc sử dụng công nghệ sinh học. Và có lý do để lo lắng nếu quốc gia đó là Trung Quốc. Vào năm 2018, nhà khoa học Trung Quốc He Jiankui đã biến đổi gen của những đứa trẻ sinh đôi, gây ra một sự náo động trên toàn thế giới. Bắc Kinh miêu tả ông là một nhà nghiên cứu bất hảo và trừng phạt ông. Tuy nhiên, việc chính phủ Trung Quốc coi thường nhân quyền, cùng với việc tìm kiếm quyền tối cao về công nghệ, cho thấy rằng họ có thể áp dụng một cách tiếp cận lỏng lẻo, thậm chí nguy hiểm đối với đạo đức sinh học.

Tư duy lớn hơn

Washington đã theo dõi tiến bộ công nghệ của Trung Quốc qua lăng kính quân sự, lo lắng về những gì tiến bộ công nghệ đóng góp vào khả năng quốc phòng của Trung Quốc. Nhưng thách thức còn rộng hơn nhiều. Việc Trung Quốc thúc đẩy ưu thế về công nghệ không chỉ nhằm đạt được lợi thế chiến trường; Bắc Kinh đang tự thay đổi cục diện chiến trường. Mặc dù các công nghệ thương mại như 5G, trí tuệ nhân tạo, điện toán lượng tử và công nghệ sinh học chắc chắn sẽ có các ứng dụng quân sự, nhưng Trung Quốc đã hình dung ra một thế giới cạnh tranh giữa các cường quốc mà không cần phải nổ súng. Quyền lực tối cao về công nghệ hứa hẹn khả năng thống trị cơ sở hạ tầng dân sự mà những người khác phụ thuộc vào, mang lại ảnh hưởng to lớn. Đó là động lực chính đằng sau việc Bắc Kinh hỗ trợ xuất khẩu cơ sở hạ tầng dân sự công nghệ cao. Các quốc gia mua hệ thống của Trung Quốc có thể nghĩ rằng họ chỉ đơn thuần nhận được lưới điện, công nghệ chăm sóc sức khỏe hoặc hệ thống thanh toán trực tuyến, nhưng trên thực tế, họ cũng có thể đang đặt cơ sở hạ tầng quốc gia và dữ liệu công dân quan trọng vào tay Bắc Kinh. Những mặt hàng xuất khẩu như vậy là con ngựa thành Troy của Trung Quốc.

Bất chấp tính chất thay đổi của cạnh tranh địa chính trị, Hoa Kỳ vẫn có xu hướng đánh đồng vấn đề an ninh với khả năng phòng thủ truyền thống. Chúng ta hãy xét lĩnh vực vi điện tử. Chúng là thành phần quan trọng không chỉ cho một loạt sản phẩm thương mại mà còn cho hầu hết mọi hệ thống phòng thủ chính yếu, từ máy bay đến tàu chiến. Bởi vì chúng sẽ cung cấp sức mạnh cho những tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo, chúng cũng sẽ định hình khả năng cạnh tranh kinh tế trong tương lai của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, đầu tư vào vi điện tử của Mỹ đã giảm dần. Cả khu vực tư nhân và chính phủ đều không tài trợ đầy đủ cho sáng tạo đổi mới. Bên tư nhân đầu tư không đủ do yêu cầu vốn lớn và cần viễn cảnh dài hạn, còn bên chính phủ thì do tập trung nhiều hơn vào việc đảm bảo nguồn cung hiện tại, hơn là đổi mới. Mặc dù Trung Quốc đã gặp nhiều khó khăn để bắt kịp Hoa Kỳ trong lĩnh vực này, nhưng việc nước này tiến lên chuỗi giá trị vi điện tử chỉ còn là vấn đề thời gian.

Một nạn nhân khác của quan niệm quá hạn hẹp của Hoa Kỳ về an ninh và đổi mới là công nghệ 5G. Bằng cách chiếm lĩnh thị trường này, Trung Quốc đã xây dựng một mạng lưới viễn thông toàn cầu có thể phục vụ các mục đích địa chính trị. Một điều đáng lo ngại là Bắc Kinh có thể hoàn toàn tự chủ trong vấn đề dữ liệu chạy trên mạng 5G. Một khả năng khác là Trung Quốc có thể phá hoại hoặc làm gián đoạn mạng lưới liên lạc của đối thủ trong một cuộc khủng hoảng nào đó. Hầu hết các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ đã không dự đoán được mối đe dọa từ cơ sở hạ tầng 5G của Trung Quốc. Mãi đến năm 2019, Washington mới gióng lên hồi chuông cảnh báo về Huawei, nhưng đến thời điểm đó thì họ không còn hành động được gì nhiều. 

Các công ty Mỹ chưa bao giờ cung cấp mạng không dây từ đầu đến cuối, thay vào đó tập trung vào sản xuất các thành phần riêng lẻ, chẳng hạn như thiết bị cầm tay và bộ định tuyến. Họ cũng không phát triển cho riêng mình bất kỳ mạng vô tuyến nào, không phát triển một hệ thống nhằm gửi tín hiệu qua các thiết bị mạng cần thiết, để xây dựng một hệ thống 5G trọn vẹn như Huawei và một số công ty khác. Kết quả là, Hoa Kỳ đã rơi vào một tình huống phi lý: đe dọa chấm dứt hợp tác tình báo nếu các đồng minh thân cận áp dụng công nghệ 5G của Huawei mà không thể cung cấp một giải pháp thay thế hấp dẫn nào.

Cơ sở hạ tầng kỹ thuật số có thể là cuộc chiến của ngày hôm nay, nhưng công nghệ sinh học có thể sẽ là cuộc chiến của ngày mai. Thật không may, chính phủ Hoa Kỳ cũng không nó là một vấn đề ưu tiên. Một cách dễ hiểu, Bộ Quốc phòng tỏ ra không mấy quan tâm đến nó. Một phần lý giải cho điều đó là nằm ở việc Hoa Kỳ, giống như nhiều quốc gia khác, đã ký hiệp ước từ bỏ vũ khí sinh học. Tuy nhiên, công nghệ sinh học có những tác động khác đối với Lầu Năm Góc, từ việc thay đổi ngành sản xuất để cải thiện sức khỏe của nhân viên phục vụ. Quan trọng hơn, bất kỳ đánh giá toàn diện nào về lợi ích quốc gia đều phải thừa nhận các tác động của công nghệ sinh học đối với đạo đức, nền kinh tế, sức khỏe và sự tồn tại của hành tinh trái đất.

Bởi vì rất nhiều lỗ hổng trong hệ thống sáng tạo và đổi mới của Hoa Kỳ có thể bắt nguồn từ cái nhìn hạn hẹp về lợi ích quốc gia và tầm nhìn xác định công nghệ nào cần thiết để hỗ trợ lợi ích đó, cho nên bước đầu tiên của chính quyền Biden phải là tăng cường và mở rộng nhận thức về điều đó. Các quan chức cần thấu hiểu cả mối đe dọa và cơ hội mà các công nghệ mới nhất mang lại: sự sụp đổ do mạng 5G bị tê liệt tàn phá, hoặc kỹ thuật gen di truyền vô đạo đức, cũng như những lợi ích có thể đến từ các nguồn năng lượng bền vững và chăm sóc sức khỏe tốt hơn và hiệu quả hơn.

Bước thứ hai của chính quyền Biden là tạo ra một quy trình để điều chỉnh các khoản đầu tư của chính phủ với các ưu tiên quốc gia. Ngày nay, tài trợ của liên bang đang nghiêng về khả năng quân sự. Điều này phản ánh một thực tế chính trị: Lầu Năm Góc là bộ phận hiếm hoi của chính phủ nhận được sự hỗ trợ ngân sách của lưỡng đảng một cách đáng tin cậy. Ví dụ, máy bay chiến đấu và phòng thủ tên lửa được tài trợ tốt, trong khi khả năng chuẩn bị cho đại dịch và năng lượng sạch bị thu hẹp. Nhưng việc đặt ra các ưu tiên công nghệ quốc gia phù hợp đã đặt ra những câu hỏi mà chúng ta chỉ có thể trả lời được bằng cách thực hiện những đánh giá về đầy đủ về các nhu cầu quốc gia. Những vấn đề quan trọng nhất mà công nghệ có thể giúp giải quyết là gì? Công nghệ nào có khả năng giải quyết một vấn đề duy nhất và công nghệ nào có thể giải quyết nhiều vấn đề một lúc? Để có được câu trả lời đúng cho những câu hỏi như vậy đòi hỏi phải có một quan điểm thực sự ở tầm quốc gia. Cho đến giờ thì Hoa Kỳ không tư duy theo phương pháp như vậy.

Một quy trình hành động đúng cách cần bắt đầu với cái mà các chuyên gia an ninh quốc gia gọi là “Lượng định Tình hình Thực tế” (“net assessment”) — trong trường hợp này là phân tích tình trạng của tiến bộ công nghệ toàn cầu và xu hướng thị trường, nhằm cung cấp cho các nhà hoạch định chính sách thông tin cần thiết, để có thể làm việc dựa trên một cơ sở chung. 

Để có thể hành động được, quá trình này sẽ thiết lập một số ưu tiên trước mắt và dài hạn. Ví dụ, một ứng cử viên hấp dẫn cho đầu tư dài hạn có thể là vi điện tử, vốn là nền tảng cho sự đổi mới quân sự và dân sự, nhưng lại gặp khó khăn trong việc thu hút đô la đầu tư từ tư nhân. Một ưu tiên dài hạn khác có thể là công nghệ sinh học, vì tầm quan trọng của nó đối với nền kinh tế và tương lai của nhân loại. 

Đối với các ưu tiên ngắn hạn, chính phủ Hoa Kỳ có thể xem xét khởi động một nỗ lực quốc tế để chống lại các hoạt động thông tin sai lệch hoặc thúc đẩy đổi mới 5G. Dù các ưu tiên cụ thể được chọn là gì, điều quan trọng là chúng phải được cân nhắc và rõ ràng, định hướng cho các quyết định của Hoa Kỳ và báo hiệu nguyện vọng mà nước này hướng tới.

Tinh thần thị trường

Hỗ trợ những ưu tiên đó hoàn toàn là một vấn đề khác. Cách tiếp cận hiện tại — với việc chính phủ chỉ tài trợ cho nghiên cứu hạn chế và khu vực tư nhân lo thương mại hóa kết quả nghiên cứu — thì không hiệu quả. Quá nhiều nghiên cứu do chính phủ tài trợ vẫn bị nhốt trong phòng thí nghiệm, không thể tạo ra bước nhảy vọt về khả năng thương mại. Tệ hơn nữa, khi nó xoay sở để rời khỏi các phòng thí nghiệm của chính phủ Hoa Kỳ, nó thường rơi vào tay nước ngoài, tước đi quyền sở hữu trí tuệ do người đóng thuế của Hoa Kỳ tài trợ.

Chính phủ Hoa Kỳ sẽ cần phải có vai trò tích cực hơn trong việc giúp đưa nghiên cứu ra thị trường. Nhiều trường đại học đã tạo ra các văn phòng tập trung vào việc thương mại hóa nghiên cứu hàn lâm, nhưng hầu hết các cơ quan nghiên cứu liên bang thì không. Điều đó phải thay đổi. Theo tinh thần tương tự, chính phủ Hoa Kỳ nên phát triển cái gọi là “hộp cát” (sandboxes) — các cơ sở nghiên cứu công tư, nơi mà các bên công nghiệp, đại học và viện nghiên cứu, và chính phủ có thể làm việc cùng nhau. Vào năm 2014, Quốc hội đã làm được điều đó khi thành lập “Manufacturing USA”, một mạng lưới các cơ sở tiến hành nghiên cứu các công nghệ sản xuất tiên tiến. Một sáng kiến tương tự cho vi điện tử đã được đề xuất, và không có lý do gì để không tạo thêm các hộp cát trong các lĩnh vực khác.

Chính phủ Hoa Kỳ cũng có thể giúp thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu bằng cách xây dựng các bộ dữ liệu quốc gia cho mục đích nghiên cứu, cùng với các biện pháp tăng cường bảo vệ quyền sở hữu cá nhân để trấn an những người sở hữu thông tin. Những bộ dữ liệu như vậy sẽ đặc biệt hữu ích trong việc đẩy nhanh tiến bộ ở lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, cung cấp một lượng lớn dữ liệu – thứ mà chỉ chính phủ và một số công ty công nghệ lớn hiện đang sở hữu. Thành công trong sinh học tổng hợp, cùng với nghiên cứu y học rộng hơn, cũng sẽ phụ thuộc vào dữ liệu. Do đó, chính phủ Hoa Kỳ nên tăng số lượng và tính đa dạng của dữ liệu trong thư viện bộ gen của Viện Y tế Quốc gia và sắp xếp cũng như gắn nhãn thông tin đó, để có thể sử dụng dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, nếu các công ty khởi nghiệp với các công nghệ hứa hẹn nhất cho an ninh quốc gia không thể thu hút đủ vốn, tất cả những trợ giúp này đối với việc thương mại hóa sẽ là vô ích. Một số công ty gặp khó khăn ở giai đoạn đầu và giai đoạn cuối của quá trình tăng trưởng: ban đầu, họ gặp khó khăn trong việc thu hút các nhà đầu tư sẵn sàng đặt cược rủi ro cao, và sau đó, khi họ sẵn sàng mở rộng quy mô, họ cảm thấy khó thu hút các nhà đầu tư sẵn sàng chịu chi, viết những tờ séc lớn. Để giúp họ lấp đầy khoảng trống ở cả hai giai đoạn này, chính phủ Hoa Kỳ cần các công cụ đầu tư của riêng mình.

Chúng tôi làm việc tại công ty mẹ của In-Q-Tel, công ty cung cấp một mô hình đầu tư đầy hứa hẹn ở giai đoạn đầu. Được thành lập vào năm 1999 bởi CIA, In-Q-Tel là một công ty độc lập, phi lợi nhuận, đầu tư vào các công ty khởi nghiệp công nghệ phục vụ lợi ích quốc gia. (Một người sớm nhận khoản đầu tư của In-Q-Tel là Keyhole, công ty đã trở thành nền tảng cho Google Earth.) Hiện cũng được tài trợ bởi Bộ An ninh Nội địa, Bộ Quốc phòng và các cơ quan khác của Hoa Kỳ, In-Q-Tel xác định và điều chỉnh các công nghệ tiên tiến cho khách hàng chính phủ của mình. So với các cơ quan liên bang, những công ty tư nhân, phi lợi nhuận, có thể dễ dàng thu hút đầu tư và tài năng công nghệ cần thiết để thực hiện các khoản đầu tư sáng suốt. Có mọi lý do để sử dụng mô hình này và áp dụng nó cho các ưu tiên rộng lớn hơn. Ngay cả khi chỉ có từ 100 triệu đến 500 triệu đô la tài trợ mỗi năm cho giai đoạn đầu – một sự sụt giảm trong ngân sách liên bang – cũng có thể giúp lấp đầy khoảng cách giữa những gì khu vực tư nhân đang cung cấp và những gì quốc gia cần đến.

Đối với giai đoạn sau, các nhà hoạch định chính sách có thể lấy cảm hứng từ Tổng công ty Tài chính Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (U.S. International Development Finance Corporation), một cơ quan liên bang chịu trách nhiệm đầu tư vào các dự án phát triển ở nước ngoài. Vào năm 2018, lần đầu tiên công ty này được phép đầu tư cổ phiếu. Quỹ đầu tư giai đoạn cuối có thể được cấu trúc như một chi nhánh của cơ quan đó, hoặc như một tổ chức tư nhân hoàn toàn độc lập, phi lợi nhuận, được tài trợ bởi chính phủ. Dù bằng cách nào, nó sẽ cung cấp nguồn vốn rất cần thiết cho các công ty sẵn sàng mở rộng quy mô hoạt động. So với hỗ trợ của chính phủ giai đoạn đầu, hỗ trợ của chính phủ ở giai đoạn cuối sẽ phải lớn hơn, trong khoảng từ 1 tỷ đến 5 tỷ đô la hàng năm. Để mở rộng tác động của khoản đầu tư này của chính phủ, cả quỹ giai đoạn đầu và giai đoạn cuối nên khuyến khích các khoản đầu tư “bên lề”.  Điều này sẽ cho phép các công ty và cá nhân tìm kiếm lợi nhuận tham gia cùng chính phủ thực hiện để họ có thể thu lợi nhuận từ những đầu tư mạo hiểm vào công nghệ.

Các quỹ đầu tư do chính phủ tài trợ như vậy sẽ không chỉ lấp đầy những khoảng trống quan trọng trong đầu tư của khu vực tư nhân. Những quy như thế cũng sẽ cho phép người đóng thuế chia sẻ thành công của nghiên cứu, mà tiền của họ đã tài trợ. Hiện tại, hầu hết các khoản tài trợ của chính phủ cho công nghệ đều dưới dạng các “grants” (khoản tiền tài trợ cụ thể), chẳng hạn như những khoản tài trợ cho “Nghiên cứu Đổi mới Doanh nghiệp Nhỏ” ( Small Business Innovation Research grants) do Cục Quản lý Doanh nghiệp Nhỏ (Small Business Administration) quản lý. Ngay cả một số chương trình được tính là quỹ đầu tư cũng hoạt động theo cách đó. Điều này có nghĩa là người nộp thuế phải trả tiền cho những thất bại, nhưng không thể chia sẻ thành công nếu công ty nhận tài làm cho khoản đầu tư đó lớn lên. Như nhà kinh tế học Mariana Mazzucato đã chỉ ra, “các chính phủ đã xã hội hóa rủi ro nhưng phần thưởng được tư nhân hóa.”

Các phương tiện đầu tư phi lợi nhuận làm việc thay mặt chính phủ sẽ có một lợi ích khác: chúng sẽ cho phép Hoa Kỳ có thể tấn công trong cạnh tranh công nghệ. Hoa Kỳ đã chơi phòng ngự quá lâu rồi. Ví dụ: nó đã cấm xuất khẩu công nghệ nhạy cảm và hạn chế đầu tư nước ngoài có thể gây ra rủi ro an ninh quốc gia — mặc dù những hành động này có thể gây hại cho các doanh nghiệp Hoa Kỳ và không làm gì để thúc đẩy đổi mới. Việc hỗ trợ thương mại hóa với đầu tư cổ phần do chính phủ tài trợ sẽ không hề rẻ, nhưng một số chi phí trả trước có thể sẽ được lấy lại và có thể được tái đầu tư. Ngoài ra còn có lợi nhuận phi tiền tệ: đầu tư vào các ưu tiên quốc gia, bao gồm cả cơ sở hạ tầng có thể xuất khẩu sang các đồng minh của Hoa Kỳ, sẽ nâng cao sức mạnh mềm của Hoa Kỳ.

Chiến lược Sáng tạo từ nay trở đi

Tổng thống Joe Biden đã cam kết “tái kiến thiết tốt hơn” và khôi phục vai trò lãnh đạo toàn cầu của Hoa Kỳ. Trong chiến dịch thử nghiệm, ông đã đưa ra những đề xuất đầy hứa hẹn để thúc đẩy sự nghiệp sáng tạo đổi mới của Mỹ. Ông kêu gọi tăng đáng kể chi tiêu R & D của liên bang, bao gồm khoảng 300 tỷ đô la để tập trung vào các công nghệ đột phá, nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của Hoa Kỳ. Đó là một khởi đầu tốt, nhưng ông ấy có thể làm cho động lực này hiệu quả hơn nhiều, nếu trước tiên ông xây dựng một quy trình nghiêm ngặt để xác định các ưu tiên công nghệ hàng đầu. Biden cho biết ông ủng hộ “phiên bản mở rộng” của các khoản tài trợ Nghiên cứu Đổi mới Doanh nghiệp Nhỏ và đã hỗ trợ “cơ sở hạ tầng cho các tổ chức giáo dục và đối tác để mở rộng nghiên cứu.” Cơ hội lớn hơn nữa nằm ở việc lấp đầy những khoảng trống trong đầu tư của khu vực tư nhân và thực hiện việc mở rộng hỗ trợ của chính phủ cho thương mại hóa đã quá hạn từ lâu.

Về đổi mới sáng tạo, nếu Hoa Kỳ chỉ chọn những thứ tương tự thì nền kinh tế, an ninh và hạnh phúc của công dân đều sẽ bị ảnh hưởng. Do đó, Hoa Kỳ sẽ tiếp tục chấm dứt vai trò lãnh đạo toàn cầu của mình và sự trỗi dậy không gì ngăn cản của Trung Quốc. Biden có bản năng đúng. Tuy nhiên, để duy trì sự thống trị về công nghệ của mình, đất nước này sẽ phải xem xét lại một cách cơ bản lý do và cách thức đổi mới. Biden chắc chắn sẽ rất mệt mỏi với việc giải quyết những thách thức trong nước, nhưng ông đã dành phần lớn sự nghiệp của mình để thúc đẩy vai trò lãnh đạo toàn cầu của Hoa Kỳ. Bằng cách cải tiến đổi mới công nghệ của Mỹ, ông có thể làm được cả hai.